Mevr. A. van Koeverden

Gemeente West Betuwe > Burgerslachtoffers > Varik

Achternaam: Koeverden
Tussenvoegsels: van

Voornamen: Adriana
Voorletters: A
Beroep:
Geboorteplaats: Varik
Geboortedatum: 27-05-1890
Overlijdensplaats: Heusden
Overlijdensdatum: 05-11-1944

Begraafplaats: Heusden

Sjaan (foto H. van Koeverden)

De ouders van Adriana waren landbouwer Marinus Christiaan van Koeverden (1859-1944) uit Ravenwaaij en Theodora van 't Hooft (*1862) uit Varik. Zij trouwden in juni 1886 en woonden in Varik op Walgtsestraat A158. Ze kregen samen acht kinderen:

Antonia Cornelia (1888-1964), getrouwd met Johannis Marinus Saris (1886-1953)
Adriana "Sjaan" (*1890-1944)
Cornelia Bertha (*1893), onderwijzeres
Albertha (*1895), onderwijzeres
Johanna Wilhelmina (*1897)
Marinus Theodorus (1900-1978), getrouwd met Hillegonda M. Akkermans (1903-1994). Woonde in Heesselt op Donkerstraat 9.
Maria Cornelia "Mies" (1904-1932), getrouwd met Hubertus "Huib" van der Linden (1898-1983). Huib hertrouwde in 1938 met Thea Berendse.
Theodora (1906-2001), onderwijzeres, trouwde met Johannes Reinierus van den Heuvel (1907-1979)

"Sjaan" woonde tot 1919 in Varik en daarna in Gorinchem, Grave en Heusden. Ze keerde vier weken voor haar huwelijk weer terug naar haar geboorteplaats Varik. Daar trouwde ze op 31 mei 1921 met de katholieke Heusdense broodbakker Cornelius Adrianus "Cees" Snijders (1882-1944) en verhuisde enkele dagen later voorgoed naar de Putterstraat G 50 in Heusden.

Adriana en Cees (foto H. van Koeverden)

Woonhuis aan de Putterstraat in Heusden


Marinus, Johannes en de vroeg overleden Frederika (foto H. van Koeverden)


V.l.n.r. Maria, Johannes, Theodora en Marinus (foto H. van Koeverden)

Ze kregen daar de volgende kinderen:
Na 6 juni 1944, ‘D-Day’, rukken de geallieerden, na felle gevechten in Noord-Frankijk, in drie maanden tijd zover op, dat veel mensen denken dat ze op 4 september al in Nederland zijn gearriveerd.
Veel Duitsers en NSB’ers slaan daardoor op deze ‘Dolle dinsdag’ op de vlucht. Al snel blijkt dat van een snelle geallieerde opmars helemaal geen sprake is.
Door operatie Market Garden komt twee weken later een smalle strook van de Belgische Grens tot voorbij Nijmegen, beter bekend als de Corridor, in Geallieerde handen. Omdat de brug bij Arnhem niet veroverd kan worden, mislukt deze operatie en is het duidelijk dat Zuid-Nederland in de frontlinie komt te liggen. Op 27 oktober wordt Den Bosch bevrijd en komt het Duitse leger steeds verder in de knel. Het stadje Heusden ligt maar zeven kilometer verderop en de dag daarop vallen bij het naburige Elshout en Oudheusden al de eerste Geallieerde granaten.
Steeds meer Duitse militairen komen naar Heusden. Scholen en andere gebouwen worden gevorderd om de militairen in te kwartieren. Als in het centrum van Heusden ook nog een SS-regiment wordt geïnstalleerd, voelt de bevolking dat de oorlog naderbij komt. Eerst wordt een zgn. Spertijd van kracht, van 20.00 tot 05.00 uur en de Duitsers dwongen de mannen uit Heusden en omstreken de verdedigingswerken bij de brug over de Maas te versterken.

Om enigszins voorbereid te zijn op de gevolgen van het granaatvuur werd snel een plaatselijke afdeling van het Nederlandse Rode Kruis opgericht. Al het verband, brancards en ander materieel van de EHBO werden hierbij ondergebracht. Ook werd er een provisorisch ziekenhuis ingericht met een serieuze operatiekamer.

De plaatselijke luchtbeschermingsdienst (LBD) werd ondergebracht bij dit Rode Kruis. Zij waren de enige organisaties die in spertijd de straat op mochten.
Vanwege het naderende artillerievuur zochten zij naar schuilmogelijkheden voor de burgers. Na een inspectieronde had de LBD de kelders van de cichoreifabriek (koffievervanger), bierbrouwerij en stadhuis aangewezen als openbare schuilkelders. Hiervan maakten enkele honderden mensen elke avond gebruik. Wie zelf geen kelder had en dicht bij de aarden stadswallen woonde, mocht daarin een schuilkelder graven.
Al snel werd duidelijk dat de Geallieerden steeds naderbij kwamen. Heusden kwam eind oktober 1944 in de vuurlinie te liggen toen op de cichoreifabriek bommen vielen, waardoor de hieronder liggende openbare schuilkelder vernietigd werd.

Hoek Gasthuisstraat / Putterstraat. Links de Gereformeerde Kerk. Rechts, stond voor de beschieting de bakkerij met schuur van het gezin van bakker Snijders (geen bron bekend, tip?)

Schuilkelders
In allerijl wordt een plaatselijke afdeling van het Nederlandse Rode Kruis opgericht, om enigszins voorbereid te zijn op de gevolgen van granaatvuur. In het gebouw komen verband, brancards en ander materieel van de EHBO terecht. Er is zelfs een mogelijkheid om eventuele zwaargewonden te opereren.
Ook de luchtbeschermingsdienst (LBD) wordt hier ondergebracht. Deze organisatie zoekt vanwege het naderende artillerievuur naar openbare schuilmogelijkheden voor de burgers. Hiervoor komen de kelders van de cichoreifabriek (koffievervanger), bierbrouwerij en raadhuis in aanmerking. Elke avond maken enkele honderden mensen hiervan gebruik. Wie zelf geen kelder heeft en bij de aarden stadswallen woont, krijgt toestemming om daarin zelf een schuilkelder te graven.
Eind oktober 1944 naderen de Geallieerden Heusden en komt het stadje in de vuurlinie te liggen. Bommen vernielen al snel de cichoreifabriek, zodat de hieronder liggende openbare schuilkelder wordt vernietigd.
Als gevolg hiervan zitten in de kelders onder het raadhuis de daaropvolgende dagen vaak meer dan 200 mensen. Opeengepakt in twee kleine, benauwde ruimtes van 6x9 meter en één van 3x6 meter verblijven zowel volwassenen als kleine kinderen en veel zieken.
De Duitsers zijn bang dat bij een eventuele inname van Heusden de hoge torens van de NH-kerk, de Katholieke kerk en het raadhuis door de Geallieerden als uitkijkpost gebruikt kunnen worden. Op 4 november zien verschillende inwoners dat Duitse militairen in deze gebouwen grijsgroene legerkistjes en met zand gevulde manden naar binnen dragen. Er wordt gefluisterd dat zij van plan zijn die gebouwen op te blazen. Enkele burgers gaan op onderzoek uit, maar ontdekken geen ontstekingsdraden die een eventuele explosie teweeg zouden kunnen brengen.
Rond vier uur ’s middags gaan door de steeds heviger beschietingen op de stad, de eerste inwoners weer de schuilkelders in. Ook het hele gezin Snijders begeeft zich naar de kelders onder het stadhuis.

Stadhuis van Heusden

‘s Avonds trekken steeds meer Duitse militairen via de Heusdensebrug en een pontonbrug zich over de Maas terug. Enkele soldaten blijven achter en korte tijd later blijkt daarvan de reden: om 01.45 uur vliegt eerst de katholieke kerk in brand en vrijwel gelijktijdig explodeert de toren van de NH-kerk. Direct gevolgd door een enorme ontploffing bij het raadhuis. De complete toren met de bovenverdiepingen stort in en komt bovenop de in de kelder gelegen schuilkelder terecht.
Een getuige: “Ineens hoorde ik een enorme knal en de grond schudde. Er was paniek op straat en er werd nog steeds geschoten. Ik liep naar de Botermarkt en zag dat er van het raadhuis een ruïne over was. Het gebouw was door de explosie niet uit elkaar gedrukt, maar in elkaar gestort. Er klonk veel gekerm vanuit de puinhopen, want onderin het raadhuis waren grote schuilkelders en een ziekenzaal ingericht.”

Net na de explosie van het stadhuis (Foto eigendom Steekarchief Heusden Altena)

Massagraven
Zo’n tweehonderd personen zitten er opgesloten. Ondanks de beschietingen, proberen veel inwoners met schoppen, rieken en mandjes in de metershoge puinhopen de slachtoffers uit te graven. Dat is erg gevaarlijk werk, vanwege het grote instortingsgevaar. Door de gaten in de muur worden sommige stukken van de kelders bereikt en overal liggen doden en/of zeer zwaargewonden.
Nog diezelfde middag arriveren de eerste Schotse soldaten bij de stad. De overlevenden hebben er geen oog voor: of ze zitten nog in de andere schuilkelders of ze zijn aan het werk bij het raadhuis.
Na vijf dagen worden de laatste gedeelten van de schuilkelders pas bereikt en kunnen de laatste slachtoffers geborgen worden. De lijkgeur is dan al ondragelijk geworden.
De doden worden, in de kleding waarin ze zijn gevonden, begraven in een protestants of katholiek massagraf.
Pas op 12 november wordt het duidelijk dat het dodental van deze catastrofe is opgelopen tot 134 mensen, daartoe behoren ook de gezinnen Snijders en Van der Wal.

De sobere monumenten bij de massagraven op de Hervormde en Algemene begraafplaats in Heusden. Ze zijn opgebouwd uit restanten van het verwoeste stadhuis. (Bron foto's R. van de Velde)

Close-up tekst monument (Bron foto: R. van de Velde)

Klik hier voor bericht in De Sirene 06-11-1945 p.1

Het herdenkingsmonument in de Pelsestraat in Heusden (Bron foto: R. van de Velde)

Op de rampplaats in Heusden, is een open plein gecreëerd waarin een steen is gelegd met het opschrift: “Wandelaars waar gij staat, vielen vijf november 1944 honderd vier en dertig burgers den oorlog ten offer.”
Dit monument is geadopteerd door de plaatselijke Johannes Paulusschool en die is elk jaar op 5 november bij de herdenking betrokken. Dan worden ‘s avonds in een stille tocht, met het St. Blasiusgilde voorop, vanaf de kerk door de leerlingen 134 kaarsen meegedragen ter herinnering aan de omgekomen Heusdenaren. Een indrukwekkend eerbetoon.

In het huidige stadhuis is een maquette te bewonderen van het oude stadhuis. Kleine poppetjes geven aan hoe onderduikers en zieken zich in die bewuste novembernacht in de stadhuiskelders bevonden. Dit aanblik laat niemand onberoerd.
Bij het opblazen van het stadhuis is tevens een heel groot deel van het opgeslagen stadsarchief van Heusden verloren gegaan.