Herinneringsmonument Enspijk
Gemeente West Betuwe
Het oorlogsherinneringsmonument in Enspijk
Op 4 mei 1950 onthulde de toenmalig burgemeester mr. G.J. Kolff in Enspijk onder grote publieke belangstelling een monument ter herinnering aan de oorlogsslachtoffers uit de voormalige gemeente Deil. Onder het monument met de jongensfiguur van beeldhouwer Pieter Starreveld staan tien namen van in WOII omgekomen inwoners uit die gemeente.
In 2003 benaderden lokale oud-Indiëgangers het gemeentebestuur van Geldermalsen met het verzoek te komen tot de oprichting van een gedenkteken voor hun gesneuvelde kameraden. Het verzoek vond gehoor. Het college koos uiteindelijk voor een bredere aanpak, waarbij niet alleen gesneuvelde oud-Indiëgangers werden betrokken, maar waarbij ook ruimte werd gecreëerd voor het herdenken van in oorlogstijd omgekomen burgers, leden van het verzet, militairen, krijgsgevangenen, dwangarbeiders en eventueel militairen die in de nabije toekomst zouden sneuvelen tijdens VN-vredesmissies.
Als uitgangspunt koos het organisatiecomité, dat de oorlogsslachtoffers die op het herdenkingsmonument zouden worden vermeld, op het moment van overlijden inwoner waren van de gemeente Geldermalsen of van de voormalige gemeenten Beesd, Buurmalsen, Deil of Geldermalsen.’ In 2005 waren er hierdoor al problemen over de naam H. van Brakel op het monument. Klik hier voor meer informatie.
Bij onderzoek van Van de Velde blijkt dat minstens 23 personen niet aan genoemde critera voldoen en zodoende niet op dit monument vermeld hadden mogen worden. Sommigen woonden slechts enkele weken binnen de gemeentegrens.
Klik hier voor de richtlijnen voor naamgeving op oorlogsmonumenten, die de webmaster heeft aangehouden en die door de meeste gemeenten in Nedeland gehanteerd worden.
Drie namen van Joodse inwoners zijn per abuis op het monument terecht gekomen, want zij waren geboren in Duitsland, woonden slechts enkele jaren in Geldermalsen en waren al voor de oorlog weer verhuisd naar Haarlem:
Else Moser-Liebenfeld (24-2-1874 Bochum- 16-4-1943 Sobibor) en Meta Kan-Liebenfeld (26-3-1875 Bochum- 16-4-1943 Sobibor). En de zoon van Else, Kurt Moser.
Hun namen staan wel vermeld op een gedenksteen van de Joodse begraafplaats in Geldermalsen. (zie hier)
In 1935 is weduwe Else met haar zoon Kurt uit Bochum naar Nederland gevlucht. Haar zus had in Tiel een damesmodezaak. Toen die in 1939 failliet ging, verhuisde in mei 1939 Kurt Moser en zijn moeder Else met hun oom en tante Meta en Ruben naar de Brakenburghstraat 17 in Haarlem.
In mei 1941 vestigden beide zusjes zich in Driebergen. Else en Meta moesten op respectievelijk 28 September 1942 en 18 maart 1943 naar Amsterdam. Van daaruit gingen zij op 6 april 1943 naar Westerbork en op 13 april werden zij beiden op transport gesteld naar Sobibor, waar zij op 16 april 1943 zijn omgebracht.
Over de werkwijze van het organisatiecomité “Werkeenheid Communicatie Streekarchief West-Betuwe” is de volgende informatie naar buiten gebracht:
"Nu is bij dit soort onderwerpen uiterste zorgvuldigheid geboden. Welke namen worden wel vermeld, welke niet, hoe ga je om met bepaalde informatie, waar geef je het voordeel aan de twijfel of doe je dat niet? Archieven zijn niet altijd compleet, het is vaak zolang geleden en getuigen uit die tijd zijn schaars. Onder leiding van de streekarchivaris heeft uitvoerig onderzoek plaatsgevonden. Daarbij is niet alleen gebruik gemaakt van kennis en adviezen van het Nationaal Instituut voor Oorlogsdocumentatie, de Oorlogsgravenstichting en andere instanties, maar vooral ook van de nog aanwezige kennis van lokale amateurhistorici en inwoners. Op regelmatige oproepen om aanvullende informatie in de gemeentelijke informatierubriek werd door velen spontaan en enthousiast gereageerd. Via allerlei omwegen kwam er informatie naar boven die niet alleen voor het herdenkingsmonument maar zeker ook voor een completer historisch beeld van deze omgeving uiterst waardevol is. Met de nu op het nieuwe monument weergegeven namen pretendeert het gemeentebestuur niet volledig te zijn. Er is nog veel wat we niet weten en misschien zullen er in de toekomst nog namen moeten worden toegevoegd. Bij de vormgeving is hiermee rekening gehouden."
"Nu is bij dit soort onderwerpen uiterste zorgvuldigheid geboden. Welke namen worden wel vermeld, welke niet, hoe ga je om met bepaalde informatie, waar geef je het voordeel aan de twijfel of doe je dat niet? Archieven zijn niet altijd compleet, het is vaak zolang geleden en getuigen uit die tijd zijn schaars. Onder leiding van de streekarchivaris heeft uitvoerig onderzoek plaatsgevonden. Daarbij is niet alleen gebruik gemaakt van kennis en adviezen van het Nationaal Instituut voor Oorlogsdocumentatie, de Oorlogsgravenstichting en andere instanties, maar vooral ook van de nog aanwezige kennis van lokale amateurhistorici en inwoners. Op regelmatige oproepen om aanvullende informatie in de gemeentelijke informatierubriek werd door velen spontaan en enthousiast gereageerd. Via allerlei omwegen kwam er informatie naar boven die niet alleen voor het herdenkingsmonument maar zeker ook voor een completer historisch beeld van deze omgeving uiterst waardevol is. Met de nu op het nieuwe monument weergegeven namen pretendeert het gemeentebestuur niet volledig te zijn. Er is nog veel wat we niet weten en misschien zullen er in de toekomst nog namen moeten worden toegevoegd. Bij de vormgeving is hiermee rekening gehouden."
In 2008 is het monument uiteindelijk aangepast en uitgebreid. Ondanks de ongetwijfeld goede bedoelingen zijn er desondanks op de plaquettes van het monument nog zes storende fouten gemaakt v.w.b. de juiste spelling van de namen:
E. Berg moet zijn E. van den Berg
L.T. Brus moet zijn L.L. Brus
J.S. van Buren moet zijn J.S. van Buuren
L. Kloet-van Straaten moet zijn L. Kloet- van Straten
M. Rhoer- van der Bouman moet zijn M. van der Rhoer-Bouman
H.J. Versteeg moet zijn H.J. Versteegh
Erger is nog dat meerdere namen ontbreken. Dat zijn:
G. van Iterson uit Meteren
A. de Gram, T. Kruissen, C. de Bruin uit Geldermalsen
Ook wordt er de naam G.J. van Buuren op vermeld, maar zeker is dat dit geen oorlogsslachtoffer is.......
Al deze onvolkomenheden waren te voorkomen geweest als in Nederland werk was gemaakt van één groot foutloos digitaal namenmonument. Het wordt tijd dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei, NIOD, Kamp Westerbork en de Oorlogsgravenstichting de handen ineenslaan en de beschikbare gegevens over oorlogsslachtoffers koppelen. Dan komt er één databank waar gemeenten de namen voor hun toekomstige oorlogsmonumenten kunnen toetsen, als het even kan met richtlijnen voor het oprichten van zo’n monument daarbij.
Op het oorspronkelijke monument staan de volgende namen:
- Mr. W.M. Kolff
- H.J. Versteeg (moet zijn H.J. Versteegh)
- E.Z. de Bruin
- L. van Straten (Louis)
- C. van Straten- Andriesse
- M.A. van Straten
- S. van Straten (Simon)
- J.W. van Ringelenstein
- C.G. van der Heijden
- A.J. Formijn
Op de achter dit monument gerealiseerde muur een viertal plaquettes.
Op de eerste plaquette is een tekst ter overweging opgenomen:
Verleden tijd, een gezicht,
Plotseling ruw weggevaagd.
Toen, de stille leegte,
moeilijk om los te laten.
Vandaag en morgen, de herinnering,
het herdenken,
opdat wij niet vergeten.
Plotseling ruw weggevaagd.
Toen, de stille leegte,
moeilijk om los te laten.
Vandaag en morgen, de herinnering,
het herdenken,
opdat wij niet vergeten.
(bron bovenstaande tekst: gemeente Geldermalsen)
Een tweede plaquette vermeldt de namen van in Nederlands Indië gesneuvelde militairen:
- J.C. Drost
- J. van Druten
- A.C. de Jong (Ten onrechte op monument vermeld)
- G.L. Krielen
- A.M. Merkens
- H. Panhuijzen (Ten onrechte op monument vermeld)
- G. de Wildt
Op de andere twee plaquettes aan de voorzijde staan de namen van oorlogsslachtoffers omgekomen in de periode 1940-1945:
- J. Blom
- F.W. Baron van der Borch tot Verwolde
- L.T. Brus (Moet zijn L.L. Brus)
- C.M. van Buuren
- B. van Doorn (Deze naam is sinds 3 mei 2017 verwijderd. Klik hier voor meer info)
- J. Doornhein
- J. van Dronkelaar
- D.J. Fun
- J. Ganzeman
- G. de Gram
- D. Hes
- L. Hol
- Jhr. C. van Holthe
- M. Kan- Liebenfeld (Ten onrechte op monument vermeld)
- C.J. de Kock
- G. van Meegdenburg
- J. Meijer
- K. Moser (Moet zijn K.E. Moser, maar staat ten onrechte op monument vermeld)
- E. Moser-Liebenfeld (Ten onrechte op monument vermeld)
- H. de Ruiter
- H. van Straten
- L. van Straten (Lini)
- S. van Straten (Samuel)
- E.J. Wilbrink
- J.H. Zondag
Op de achterzijde van het monument zijn vijf plaquettes met namen van oorlogsslachtoffers omgekomen in de periode 1940-1945:
Groot raadsel wie G.J. van Buuren is. In ieder geval geen oorlogsslachtoffer!
J.S. van Buren moet zijn J.S. van Buuren
L. Kloet-van Straaten moet zijn L. Kloet- van Straten
M. Rhoer- van der Bouman moet zijn M. van der Rhoer-Bouman