Evacuatie mei 1940
Gemeente West Betuwe > Oorlogsjaren Wadenoijen
Verloop van de evacuatie in de gemeente Wadenoijen
In de vroege ochtend van vrijdag 10 mei 1940 werden de inwoners van de gemeente Wadenoijen gewekt door het dreunende geluid van vliegtuigmotoren. Iedereen keek geschrokken naar buiten en zag hoog in de lucht de gevreesde toestellen die de oorlog naar ons land brachten.
In het dorp Drumpt stonden op het landgoed "De Elzenpasch" barakken waarin de manschappen van het luchtafweergeschut waren ondergebracht. Het geschut werd onmiddellijk ingezet om de vijandelijke vliegtuigen te verdrijven of tot landen te dwingen. Toch bleven steeds grotere groepen vliegtuigen over Drumpt vliegen en richtten ze hun bombardementen op het luchtafweergeschut.
Sommige bewoners in de buurt van het landgoed besloten hun huizen te verlaten, omdat de ruiten sneuvelden en dakpannen naar beneden kwamen. Voor deze mensen was het dan ook een opluchting toen op zaterdag 11 mei telefonisch werd doorgegeven dat ze zich moesten voorbereiden op een evacuatie.
Op zondagochtend 12 mei 1940 kwam het tweede bericht: de evacuatie zou in de nacht van 12 op 13 mei plaatsvinden naar de gemeenten Lopik en Jaarsveld. Zondagmiddag vertrokken al velen op de fiets naar een veilig onderkomen, en om twee uur in de nacht van zondag op maandag begon de daadwerkelijke evacuatie.
Meer dan 1900 mensen verlieten de gemeente per wagen, fiets, auto en autobus. Enkele gezinnen bleven achter: één gezin in Drumpt en vier in Wadenoijen.
Rond zes uur 's ochtends vertrokken de laatste personen, waaronder ondergetekende, leider Hoestra en de gemeentesecretaris. Ouderen en kinderen werden vervoerd met auto's, bussen en wagens. Er waren geen ernstig zieken die vervoerd moesten worden, maar voor mensen met een beperking of verwondingen waren extra plaatsen in de voertuigen geregeld.
De evacuatie verliep rustig en ordelijk, met één uitzondering: een woonwagen, getrokken door een tractor, werd in de gemeente Everdingen tegengehouden omdat hij het verkeer hinderde. Bij de brug in Vianen liep ik met mijn auto vast achter de rest van de vluchtelingen, omdat de brug werd gebombardeerd door vijandelijke vliegtuigen. Urenlang moesten we in gevaarlijke omstandigheden wachten.
Tijdens deze aanval kwamen drie inwoners om het leven, drie paarden werden gedood en elf mensen raakten gewond. Toen we eindelijk de brug konden oversteken, verliep de verdere reis zonder problemen. Tegen het middaguur arriveerden de inwoners in Lopik en Jaarsveld, waar ze gastvrij werden opgevangen door de lokale bevolking.
Toch veranderde de rust in de dorpen snel in angst. Diezelfde avond moesten veel geëvacueerden, inclusief ikzelf, hun tijdelijke onderkomen alweer verlaten, omdat militairen de huizen in beslag namen. In de nacht vonden mijn inwoners een nieuw verblijf.
Op de tweede dag na aankomst bereikte ons het bericht dat Nederland had gecapituleerd. In de nacht van 14 op 15 mei keerden veel boeren terug naar huis om zo snel mogelijk hun vee op te sporen, dat tijdens de evacuatie was weggevoerd.
Die ochtend keerde ik, na het beëindigen van de vijandelijkheden, direct terug naar de gemeente en droeg ik de gemeentesecretaris op om de terugkeer van de inwoners te organiseren. Toen ik aankwam, was de gemeente nog vrijwel verlaten. Op het gemeentehuis was al snel vraag naar vlees en ik zorgde ervoor dat er varkensvlees beschikbaar was voor de terugkerende inwoners.
Al spoedig kwamen er meldingen binnen over plunderingen die tijdens de oorlogsdagen hadden plaatsgevonden. Tijdens een inspectieronde door de gemeente zag ik dat veel huizen beschadigd waren door bombardementen. Ook ontdekte ik dat een echtpaar, dat had geweigerd mee te evacueren, zichzelf vermoedelijk uit angst had omgebracht door gasverstikking.
Een 79-jarige gewonde vrouw overleed een dag na haar terugkeer, en een 87-jarige man stierf kort daarna; de reis was hem te zwaar geworden.
Over het algemeen is de evacuatie goed verlopen en was de ontvangst in Lopik en Jaarsveld bijzonder menselijk en hartelijk.
Slachtoffers van bombardementen in Vianen:
Door een bom kwamen in Vianen om het leven:
Hendrik Mathijs van Gameren (geboren 7 juli 1874), landbouwer te Wadenoijen.
Hendrik Jan van Haaften (geboren 23 juni 1903), landbouwer te Wadenoijen.
Willem Hendrik van Lith (geboren 26 juni 1882), landarbeider te Wadenoijen.
Gewond door een bomaanval in Vianen:
Mejuffrouw Lena Catharina van Haaften, weduwe Eikelboom (geboren 21 juni 1860), die bij haar terugkeer in Wadenoijen overleed.
Overledenen als gevolg van de evacuatie
Dirk Willem Wielders (geboren 7 december 1851).
Cornelis Kok (geboren 7 maart 1875), oud-leraar H.B.S., en zijn echtgenote Hendrica Petronella Adolphina Fagginger Auer (geboren 27 november 1882), overleden door gasverstikking in hun woning in Drumpt.
Gewonden in Vianen door bombardementen:
Cornelis Boudewijn (geboren 21 februari 1888), landarbeider, verloor een been.
Zijn echtgenote Hendrina van Zoelen (geboren 19 maart 1888).
Willem van der Balm (geboren 23 maart 1896), landbouwer te Wadenoijen.
Christina van Oort (geboren 16 oktober 1903), te Wadenoijen.
Johan Marinus van Deinsen (geboren 27 september 1916).
Elizabeth van Bekkum, weduwe van Galen (geboren 19 september 1875).
Janna Wilhelmina van Meegdenburg, weduwe Kusters (geboren 24 augustus 1870).
Neeltje de Weerd (geboren 16 december 1930).
Tijdens de evacuatie werd voor een bedrag van ƒ 7.859,06 geplunderd.
Aantal inwoners van de gemeente: 1.954
Aantal geëvacueerden: ruim 1.900
Aantal zieken: 9
Aantal ouderen: 98
Drumpt, 17 juli 1940
De burgemeester van Wadenoijen