Joodse slachtoffers uit Beesd, Deil en Rumpt - Oorlogsslachtoffers uit Betuwe-West

GELDERMALSEN/BEESD - Het is een Joodse regel dat begraafplaatsen nooit  worden geruimd. Daarom ook zijn de twee Joodse begraafplaatsen in de gemeente Geldermalsen stille getuigen van een totaal verdwenen Joods leven van voor de Tweede Wereldoorlog. De aanwezigen grafstenen met  Hebreeuwse teksten staan schuingezakt en slechts de namen herinneren aan  een Joodse gemeenschap. De eeuwige rustplaatsen zullen vanaf nu onderhouden worden door de gemeente Geldermalsen, zo is afgesproken met  de eigenaars. Er is van oudsher veel respect voor deze godsakkers. Bij de Joden zijn ze net zo heilig als een synagoge.          

 

,,Anton  was er niet, dus viel ik in. Mijn vrouw moest zorgen voor een waskom met water, een stukje zeep en handdoeken. De aanwezige moesten allemaal grond in de kuil gooien en daarvoor moesten ze hun handen wassen. Ik moest aan het einde van de plechtigheid bij het hek gaan staan en fooien aannemen. Ik mocht ze niet weigeren. Dat zal wel bij de traditie horen. Ze hebben het wel eens over een Jodenfooi, maar dat was toen zeker niet van toepassing. Het leverde me voor die tijd heel wat guldens op.’’

Zoon Arno van der Zijden nam het werk van zijn vader over, maar moest ermee stoppen nadat hij is verhuisd. Daarom ligt het kerkhof er nu verwaarloosd bij. Op het kleine stukje grond staan dertien grafzerken. Eén ervan is uit 1998 en lijkt misplaats naast de andere grijze stenen. Arno, die bij deze begrafenisplechtigheid was, denkt te weten hoe dat  komt. ,,Joodse kerkhoven zijn familiebegraafplaatsen en dit is een man uit Amsterdam, Alexander Lipschits. Vermoedelijk hebben ze dit gedaan in verband met de verbreding van de A2, om te voorkomen dat de begraafplaats zou verdwijnen.”

Een verweerd en verveloos houten hek verschaft toegang tot deze eeuwige rustplaats. In de stilte razen de auto’s op de rijksweg wel erg hard voorbij. Een beukenhaag omringt de doden. Brandnetels en luizenbloemen hangen voor de namen. Op een grote steen staat de tekst: ‘Louis van Straten, Cato van Straten, Lini van Straten en Daniel Hes, weggevoerd en omgebracht door de Duitsers en hun handlangers in de jaren 1943-1944.’

Ook  van Hartog, Sientje en Salomon van Straten zijn er stenen. Sientje woonde met haar vier broers aan de Voorstraat in Beesd. Ze hadden en slagerij en boerderij. Harrie heeft de oorlog niet overleefd. Hartog, Salomon en Sientje wel. Sientje heeft twee jaar ondergedoken gezeten bij  de familie Van Tussenbroek aan de Wilhelminastraat. Gerrit haalde Sientje, die niet groot was, op met een kruiwagen. Niemand heeft in die twee jaar geweten dat Sientje bij hen op zolder zat, zelfs de familie niet. Salomon en Hartog van Straten waren in Hagestein ondergebracht. Hartog stierf op 14 november 1960, Sientje op 4 januari 1965 en Salomon  op 17 november 1965. Hij werd 93 jaar.

In Geldermalsen is de Joodse begraafplaats groter dan in Beesd. Aan de Meersteeg staat het ingekneld tussen de bakkersfabriek van Molenaar en een bungalow. Wel omringd door een sloot. Een betonnen bruggetje en een ijzeren hek geven toegang tot de dodenakker. Er staan helemaal aan het einde slechts zes zerken. Het baarhuisje is leeg. Op de gevel staat in Hebreeuwse letters de tekst: ‘Gevangenen zijn daar altegader gerust, de stem des drijvers horen zij niet’.

Hoog groeit hier het onkruid, maar langs de sloot bloeien zeven oude perenbomen als lentegroet. Ook hier lijkt het alsof de tijd is blijven stilstaan na de Tweede Wereldoorlog. Ook hier een gedenksteen met de gruwelijke werkelijkheid van toen. Waarschijnlijk twee zussen: ‘Elze  Mozer - Liebenveld en Meta Kan - Liebenveld door de vijand gedeporteerd’, staat er te lezen. Er raast een trein voorbij en het geluid van het ijzer snijdt door de ziel, alsof het even 1943 is. Op deze plaats vonden Sipopora Meijer - van Buren, Mourits Mozer, Mozes van  Buren, S. D. Beem Mourits en zijn vrouw Johanna ook hun eeuwige  rustplaats. Dat Geldermalsen in de negentiende eeuw ook een Joodse  gemeente heeft gehad, blijkt uit het opschrift van de steen van Johanna. Ze was mede-stichteres van de Israëlische gemeente in Geldermalsen.