Bevrijding van Culemborg

Gemeente Culemborg

Uit Dagblad 'De Voorlichter' van 10 mei 1945:

Culemborg: De eerste dag

5 Mei 1945 Hoewel op den avond daarvoor reeds het gerucht de ronde deed, dat de Duitsche bezetting in Nederland had gecapituleerd en dit dien volgenden morgen, nog eens duidelijk werd bevestigd, moesten er toch eerst door enkele voorgangers hier en daar de vlaggen worden uitgestoken, alvorens,de burgerij eerst recht begreep, dat de oorlog voor ons voorbij was, dat er althans in ons toch al zoo zwaar geteisterd landje niet meer gevochten zou worden en we weer vrij konden ademen. En toch- dat begrijpen bleek nog niet voldoende om zich werkelijk vrij te voelen. Innerlijk bleef er, ondanks de vele uiterlijke symptomen nog een zekere twijfel bestaan, kon men zich nog niet geheel losmaken uit den, ban van het jonge verleden, van vijf jaaren vreemde overheersching.

Langzaam, heel langzaam drong het besef dieper door, totdat het op een gegeven moment tot een uitbarsting kwam. Men zag dat de leden van de zgn. „illegale" op het Marktplein maatregelen namen om de orde te bewaren, dat vooraanstaande ingezetenen elkaar hartelijk de handen schudden; men zag intusschen overal 'het rood-wit-blauw en het oranje en toen... ja toen moesten, enkele winkeldeuren het ontgelden, omdat het bekend geworden was dat daar vlaggen, mutsen en cocardes te koop waren. Van „verkoopen" kwam echter niet veel. Men gunde zich geen tijd om te betalen en verschillende winkeliers vonden het wel goed. Onderwijl prijkten de oranje-proclamaties, onderteekend door generaal Gramberg en den loco-burgemeester A.P. Klumper in de winkel-etalages, werden portretten van het Koninklijk Huis uitgestald, liepen hier en daar reeds enkele potsierlijk uitgedoschte jonge mannen met hooge hoeden op en zagen wij een dwazen groenteboer het oranje op z'n buik spelden omdat.,.. ja, omdat er op z'n borst geen plaats meer was.

Nederland was vrij.Men kon het lezen op de proclamatie, op het door ons uitgegeven bulletin en men kon het lezen van de gezichten der menschen; aan alles kon men het nu zien. Hoog in de lucht, boven op den watertoren wapperde reeds onze Nederlandsche driekleur fier in den wind en daarboven dreven weer onverwachts de groote geallieerde bommenwerpers, die hoogstwaarschijnlijk weer voedsel gingen brengen in de Utrechtsche provincie.

Het was alles even indrukwekkend. De zon goot haar stralen over de inmiddels ontstane vlaggenzee en alles ademde een geest van verlossing, van vrede.

Den commandant van de ondergrondsche, de heer M. Springer, die al vast enkele geweren uit die lang verborgen voorraad had gehaald en daarmede top den Westersingel fietste, werd in den rug aangevallen door een Duitscher die hem enkele revolverschoten nazond. Op de Keestrasingel schoot een SS’er zes maal op den commandant, die zig-zag-de over den weg en op wonderlijke wijze niet geraakt werd. Het zou werkelijk diep te betreuren zijn geweest wanneer deze dappere strijder, die reeds lang door de geheime Duitsche politie gezocht, wiens vrouw ook vele offers heeft moeten brengen, op het allerlaatste moment het leven er bij in had geschoten.

Gelukkig bleef het bij dit eene incident, dat voor ons die juist op tijd komende stimulans bleek om de voor objectieve observatie geboden nuchterheid te handhaven. Want ook voor ons was het moeilijk zich aan de verdoovende vreugde-suggestie te onttrekken. Hoe buitengewoon typeerend was wel het feit, dat enkele bejaarde Duitschers zich door eenige feestelijk gekleede meisjes bloemen op die borst lieten spelden. Het gaf aanleiding tot filosofie, doch wij volstaan thans met het alszoodanig te releveeren, om daarmede den massale gemoedstoestand van dien dag te teekenen.

Iedereen wilde zich de gelegenheid niet laten ontgaan om geallieerde militairen te zien. Daardoor werd het des middags wel erg druk op straat. Het werd een gezellige drukte, die deed denken aan een echter ouderwetsche Culemborgsche Zaterdagavond. Men wachtte echter tevergeefs. De lucht betrok en met de schemer kwam een druilerig regentje, dat noopte tot het binnenhalen der vlaggen, alsof het wou zeggen: „Voor vandaag is het genoeg!"

De ontvangst op maandag 7 Mei.

Reeds des morgens 9 uur verzamelden zich vele belangstellenden op de Varkensmarkt. De geallieerden zouden komen! Het werd tien uur, elf uur, maar niemand dacht eraan naar huis te gaan. Al zou het den geheelen dag duren, wachten zouden ze. Even over half twaalf barstte een luid gejuich los en inderdaad daar kwamen de bevrijders en hoe: op schouders gedragen door buitengewoonen enthousiaste burgers.

Eén jonge soldaat met een zwarte baret op had men eenvoudig gedwongen boven op een koe plaats te nemen en zoo werd hij door de stad geleid. De ontvangst was buitengewoon roerend: Zonder dat het gekommandeerd werd, zetten de duizenden aanwezigen het Wilhelmus in en lieten er onmiddellijk het „Wien Neerlands bloed" op volgen.

Daverende ovaties vielen den bevrijders ten deel, die op hun beurt blijk gaven eveneens in een feeststemming te zijn. Een van de strijders, die hoog op de schouders van enkele flinke knapen troonde, ontpopte zich zelfs als dirigent. In een woord: het was knal, een grote manifestatie van kameraadschap, blijdschap over het feit dat men na vijf jaren onderdrukking het juk van zich af kon werpen, vrij en ongedwongen zijn meening kon uiten, aanhankelijkheid aan het vorstenhuis: Oranje boven!

Des middags kon de thans voormalige ondergrondsche, die inmiddels bij de normale strijdkrachten was ingelijfd, doen wat zij al lang eerder had willen doen. Zij arresteerde politieke en andere tegenstanders, en bracht deze onder luiden bijval van het publiek op het politiebureau.

Kijk hier voor unieke bewegende beelden van het bevrijdingsfeest in Culemborg. Dit YouTube-filmpje is gemaakt door Kees van Blokland. Het filmmateriaal is beschikbaar gesteld door Culemborger Jan Brenkman.

Duitsers trekken weg met gevorderde fietsen en paarden (foto's: Ypma)

Het vertrek van de Ortscommandant op 5 mei 1945 (Foto:Ypma)

Duitse soldaten wachten op wat gaat komen in de Everwijnstraat, rechts een lid van de ondergrondse (Foto:Ypma)

Wegtrekkende Duitse soldaten op de Varkensmarkt (Foto:Ypma)

De Ortskommandantur in de Everwijnstraat moet het ontgelden (Foto:Ypma)

Een afbeelding van Hitler wordt hier door de zoon van de Commissaris van politie Bollee van de wand gerukt, verscheurd en met voeten getreden.... (Foto's:Ypma)

Terugtrekkende Duitse troepen op de Lekdijk richting Culemborg (Foto's N. vd Stroom)

Drie beelden van de bevrijdingsoptocht (Foto's N. vd Stroom)