Dhr. L.A.P. de Kleijn uit Empel

Gemeente Culemborg > Buiten de slachtofferslijst > Overleden evacuees uit o.a de Bommelerwaard

Achternaam: Kleijn
Tussenvoegsels: de

Voornamen: Lambertus Antonius Petrus
Voorletters: L.A.P.
Geboorteplaats: Empel en Meerwijk
Geboortedatum: 29-01-1943
Overlijdensplaats: Culemborg
Overlijdensdatum:19-04-1945

Begraafplaats:

Gemeente:

Graf van echtpaar De Kleijn op RK-begraafplaats in Empel

De ouders van Lambertus waren sigarenfabrikant Joannes Adrianus de Kleijn (1897-1978) en Hendrika van den Berk (1901-1999) uit de toenmalige gemeente Empel en Meerwijk, nabij 's-Hertogenbosch.

Ze trouwden eind jaren twintig en kregen in ieder geval de volgende kinderen:

Martien (1926-1991), trouwde in 1957 met Riet Mulders
Antonius Johannes (1937-1946)
Lambertus "Bennie" (1943-1945)
Mien (1928-2014), getrouwd met Piet Geerts uit Rosmalen
Riek

Het gezin woonde in (Oud)Empel op C54.

Op 17 september 1944 werden in het kader van de operatie Market-Garden de Maasbruggen en Duitse luchtdoelgeschut bij het nabijgelegen 's-Hertogenbosch door geallieerde troepen beschoten en gebombardeerd. Een week later was er in (Oud-)Empel een invasie van de Duitse 712e Infanterie Divisie, die er een verdedigingsstelling wilden maken.
Op 8 oktober moesten de eerste inwoners in het buitengebied Gewande en 't Wild al evacueren.
Op 23 oktober vielen de eerste geallieerde granaten op (Oud)Empel, waarbij de kerk en directe omgeving ook voltreffers kreeg. Twee dagen later werden de eerste Engelsen militairen bij 't Slot waargenomen, maar dit was van korte duur.
Op 26 oktober waren de Duitsers weer terug en alle ca . 250 inwoners werden verplicht om te evacueren. Beladen met tassen, koffers en rugzakken liep men naar drie gammele roeibootjes, die bij oversteekplaats D'n Bol lagen. Hier moesten drie gammele roeibootjes ca. 250 mensen de Maas overzetten. Roeispanen waren er onvoldoende en moesten snel gekapt worden van het griendhout in de buurt. Per keer gingen er 1-12 mensen mee. Er werd geroeid van 10.30 uur tot ’s middags 15.00 uur.

Kaartje met daarop v.l.n.r. de buurtschappen Dieskant, Dorpstraat, De Wal, 't Slot, Doornkamp en Gewande

Bij Casterens Hoeve (= A op het kaartje), aan de overkant van de Maas, kwamen ze door het gebied De Hoef en zag je Empel van een heel andere kant. Door de weilanden liepen ze naar de Drielsche dijk, een stuk linksaf over de dijk en daarna rechts de dijk af richting Velddriel (= B op het kaartje). Veel inwoners stonden aan het hek om naar de stoet te kijken.

In Velddriel kwamen ze eerst bij de plaatselijke evacuatiecoördinator Verhoeven (bijnaam “De Kuil”) terecht, die met een Empelse getrouwd was. Hij deelde de evacuées in. Sommige Empelnaren kregen onderdak bij familie, maar de meesten kwamen bij onbekenden in huis.

Het kleine dorpje van 600 inwoners werd bevolkt door 4000 personen.

Om de dagen door te komen werd er veel gekaart en/of monopolie gespeeld. Appels waren er in het begin in overvloed. Ze werden gepoft in de as van de kachel en smaakte ook lekker op brood. Als er koeien of paarden in de wei door granaatvuur omkwamen, was het vlees verkrijgbaar bij Van den Biggelaar en Spijkers.

Dagelijks waren er begrafenissen met soms een eucharistieviering als er minder beschietingen waren. De geëvacueerde Empelse timmerman Willem Carpay, kon door gebrek aan hout geen lijkkisten meer maken. De overledenen werden toen in een deken begraven.

Door onophoudelijk geallieerde artilleriebeschietingen op de Duitse stellingen en de barre winterse omstandigheden, was er in begin januari 1945 gebrek aan alles. Het voedsel raakte op en bijna alle bomen in het dorp en de polder waren gerooid voor brandstof. De situatie liep uit de hand en de Duitse commandant gelastte op 17 januari 1945 een algehele evacuatie. De volgende dag trok een lange stoet evacuées vanuit Velddriel richting Zaltbommel. Het was een vreselijke tocht, want de polderwegen waren spekglad en het sneeuwde onafgebroken. Onderweg was er ook nog een beschieting, maar daarbij vielen geen slachtoffers.

In Zaltbommel werd even rust gehouden. Daar werden de ouderen en de allerkleinsten met van boeren uit Brakel gevorderde karren en een platte wagen naar de provisorisch herstelde brug over de Waal bij Waardenburg vervoerd. Er werden halsbrekende toeren uitgevoerd om de brug over te steken.

Tegen de middag kwamen de meesten evacuées aan bij de NH-kerk van Geldermalsen. Hier werd brood uitgedeeld en de evacueés werden door het plaatselijke evacuatiecomité verspreid over het Rivierengebied naar plaatsen zoals Beesd, Geldermalsen, Culemborg of nog noordelijker, naar Friesland. Sommige evacuées werden die avond in Geldermalsen ondergebracht in een hotel bij de brug over rivier de Linge. Ze moesten daar op stro slapen, waar kort ervoor nog Duitse soldaten in gelegen hadden, de wasem kwam er nog van af.

De tweede dag kwam het gezin De Kleijn via Buurmalsen na een barre voettocht met een felle ijzige wind in de vrieskou aan in Culemborg. Lambertus is daar drie maanden later aan de gevolgen van een longontsteking op 19 april 1945 om 06.00 uur overleden. Aanzegger Anton Zielhorst deed daarvan aangifte bij de gemeente Culemborg. Ook zijn broertje Martien en zijn zusjes Mien en Riek kregen longontsteking, maar zij hebben het overleefd.

Bron: Jan de Kleijn

Toen de familie De Kleijn na de oorlog weer, via Velddriel, terugkeerde naar (Oud) Empel, bleek hoe groot de schade was: hun huis was totaal vernield, doordat het onderhuis was opgeblazen. Ook de meeste andere woningen, de kerk, de pastorie en het parochiehuis waren totaal vernield of afgebrand. De familie heeft om die reden in (Oud-)Empel enige tijd gewoond in de woning van Toon de Kleijn, een broer van Joannes.
Op 29 maart 1946 overleed binnen het jaar het tweede kind van het gezin: de 9-jarige Antonius Johannes. Zijn moeder verzuchtte op zijn bidprentje: "Twee kinderen binnen het jaar en heel ons have en goed weg".

Kaartje (Bron Google maps)

Wat tegenwoordig Oud-Empel heet, was het oorspronkelijke dijkdorp Empel. Dit dorp werd dus in november 1944 grotendeels verwoest door geallieerde bombardementen op Duitsers die zich in het dorp hadden verschanst. Doordat de Maasdijk door de bombardementen instabiel was geworden, werd de bevolking geëvacueerd naar een plek ten zuidoosten van het toenmalige Empel, waar een nieuw dorp Empel is gebouwd, inclusief kerk en gemeentehuis. Dat is dus het huidige dorp Empel. Na reparatie van de dijk is een deel van de bewoners naar het oude Empel teruggekeerd; de huidige buurtschap Oud-Empel. Dit buurtschap ligt ten noordwesten van Empel aan de Empelsedijk, aan de Maas. Ze worden sinds 1971 van elkaar gescheiden door de A2, die toen werd aangelegd.

Klik hier voor een video van amateur-historicus Bob van Boekel (1948-2019) uit Lith, die een mooi beeld geeft van Oud-Empel.

(foto: R. van de Velde)

Aan de Empelsedijk staat ook het ‘Oorlogsgedachtenis Monument Oud-Empel’, dat herinnert aan de evacuatie van alle inwoners uit Oud-Empel tussen 25 en 28 oktober 1944. Het is onthuld op 4 mei 1994 door burgemeester Mr. D. Burgers.

De tekst op de gedenkplaat luidt:

De tekst op het bord ernaast luidt:

(Bron beide foto's: R. van de Velde)

Bronnen:

www.deurnewiki.nl

Gemeentearchief 's-Hertogenbosch

De evacuatie van Empel en Meerwijk (Werkgroep Empel)

www.4en5mei.nl

plaatsengids.nl

G.J. de Kruijff

Bob van Boekel