Info
Gemeente Culemborg > Burgerslachtoffers > Joodse slachtoffers
Joden afgesneden van Culemborg
Raadsvergadering op 7 december1940, welke in verband met de restauratie van het stadhuis gehouden werd in Hotel 'De Klok' aan de Varkensmarkt. Het was de laatste vergadering die het Joodse raadslid Sam Wijsenbeek bijwoonde.
Van links naar rechts: G.F.G. Wammes, W.van Neusden jr., J.A. Collé, H.J. ten Berge, A.J.C. van Dam, burgemeester Y. Keestra, bode J. v. d. Spoel, A.R. van Beekum (gem. secr.), A.P. Klumper, 0t de Beus, A. Schouten en S.J.Wijsenbeek.
Op 7 december 1940 liep Sam Wijsenbeek voor het laatst als lid van de Culemborgse gemeenteraad het Kattenstraatje uit, de hoek om langs het stadhuis en over de Markt in de richting van de Varkensmarkt naar de raadsvergadering, die, vanwege de restauratie van het stadhuis, die avond in hotel De Klok werd gehouden. Het afscheid was kort en zakelijk. Op 14 december meldde de Culemborgsche Courant dat de heer S. J. Wijsenbeek met ingang van 12 december geen lid meer was van de gemeenteraad en enkele dagen later voerde burgemeester Y. Keestra tijdens de eerstvolgende raadsvergadering het woord:
"De heer Wijsenbeek heeft om redenen, die u wel kunt vermoeden het wenschelijk geacht,ik veronderstel tenminste, dat hij daarin volkomen vrij was, om te bedanken als lid van de gemeenteraad."
De burgemeester herinnerde er even aan dat Wijsenbeek sinds 1921 in navolging van zijn vader lid was geweest van de raad. Burgemeester Keestra sprak vooral zijn spijt uit over de reden van het vertrek. Daarna ging men over tot de orde van de dag en alles leek heel gewoon. Maar zo werden de joden afgesneden van Kuilenburg en zo gebeurde dat bijna overal in Nederland.
Natuurlijk was Sam Wijsenbeek niet langer vrij om zelf over zijn lot te beslissen: de Duitsers hadden ons land bezet en waren begonnen met het apart zetten van de Nederlandse joden om hen te deporteren naar vernietigingskampen in Polen. Daar zijn, hoofdzakelijk in Auschwitz en Sobibor, in totaal 110.000 Nederlandse joden vermoord.
Culemborg onderscheidde zich niet van andere plaatsen in Nederland. De meeste mensen probeerden hun leven zo normaal mogelijk verder te laten gaan en pasten zich onopvallend aan de omstandigheden aan. Ook in Kuilenburg waren NSB'ers en verraders. En ook daar waren mensen die profiteerden van de situatie. Een enkele NSB'er beklaagde zich er in het begin van de oorlog over dat de joden nog steeds vrij rondliepen en in de lokale bioscoop draaide in mei 1941 het meesterwerk der Duitse filmkunst de 'Jood Süss' en in maart van het jaar daarop De Eeuwige Jood, waarin de werkelijke aard van het wereldjodendom uit de doeken werd gedaan.
Helemaal aan de andere kant van de grijze massa bevonden zich degenen die hun leven waagden voor het vaderland, en soms ook de moed hadden joodse medeburgers een schuiladres te verschaffen: een smid, een werkster uit de arbeiderswijk, de directrice van de huishoudschool, de eigenaresse van een boekhandel, een boerengezin. Louis de Beer en Karl Seckl ontsnapten dankzij hun onderduiken op een boerderij buiten Culemborg. Diverse leden van de familie Van Spier, Marcus, zijn vrouw Mietje Zwelheim en twee van hun kinderen, Eli en Sientje, hadden schuiladressen in het stadje zelf. De belastingontvanger Gans, zijn vrouw en dochter doken onder in de Triowijk. Ruben Walg werd niet opgehaald, aangezien hij gemengd gehuwd was geweest. Ook Hartog Grootkerk en zijn gezin overleefden de oorlog. Zij waren slechts korte tijd in Theresiënstadt.
De anderen zijn allemaal gedeporteerd en vergast. Gob Walg lag oud en ziek in het Barbaraziekenhuis. Hij werd van zijn bed gelicht en weggevoerd. In de Kattenstraat wachtte de familie Wijsenbeek.
'Ach, als ze ons maar niet slaan', zei Floor Wijsenbeek kort voordat ze werden opgehaald. Juffrouw Van Hoytema begeleidde de bejaarde 'tantes' en slager Gabriël Wijsenbeek van het Marktveld nog tot het kamp Westerbork, in Drenthe. Zij was verpleegster bij het Rode Kruis, dat ruim zeventig jaar eerder in Culemborg was opgericht dank zij de vruchtbare samenwerking tussen een Van Hoytema en een Wijzenbeek. Na de oorlog was het aantal overlevenden te klein geworden om nog een Joodse Gemeente te laten functioneren. Op de nieuwe begraafplaats aan de Achterweg werd een monument geplaatst, waarop zoals achteraf is gebleken twee namen ontbreken.
De tekst van bovenstaand krantenartikel uit de CC van mei 1985, is ontleend aan het boek 'De Kille van Kuilenburg, Joods Leven in Culemborg', van drs. Ineke Brasz
Het monument ter ere van de joodse slachtoffers uit Culemborg op het joods gedeelte van de begraafplaats aan de Achterweg in Culemborg, geeft 36 slachtoffers aan. Dhr. S. Lammers heeft in zijn boek ’De joodse begraafplaats aan de Achterweg’ (zie vanaf blz. 7) zeer degelijk onderzoek hiernaar verricht. Hij komt in totaal op 38 joodse oorlogsslachtoffers uit. Twee daarvan worden vermeld op een aparte steen aan de voet van het monument.
Hieronder staan 103 joodse oorlogsslachtoffers die in Culemborg geboren zijn of hier vandaan zijn gedeporteerd en vervolgen zijn omgebracht. Volgens de criteria die webmaster Van de Velde als basis voor zijn onderzoek heeft gehanteerd, moest de omgekomene in de periode 1939-1949 zijn domicilie in Culemborg hebben gehad en/of was in Culemborg overleden of was het belangrijkste deel van zijn leven woonachtig in Culemborg. Onder Culemborg wordt verstaan het grondgebied van de gemeente Culemborg ten tijde van het militaire geweld.
Hieronder staan 103 joodse oorlogsslachtoffers die in Culemborg geboren zijn of hier vandaan zijn gedeporteerd en vervolgen zijn omgebracht. Volgens de criteria die webmaster Van de Velde als basis voor zijn onderzoek heeft gehanteerd, moest de omgekomene in de periode 1939-1949 zijn domicilie in Culemborg hebben gehad en/of was in Culemborg overleden of was het belangrijkste deel van zijn leven woonachtig in Culemborg. Onder Culemborg wordt verstaan het grondgebied van de gemeente Culemborg ten tijde van het militaire geweld.
Onderstaande gegevens zijn afkomstig van de Oorlogsgravenstichting en van de Stichting Stolpersteine Culemborg
| Naam | Voornamen | Geboortedatum | Geboorteplaats |
| Aussen | Bernhard | 15-4-1939 | Culemborg |
| Aussen-Windmuller | Roza | 26-10-1909 | Zutphen |
| Aussen | Herman | 06-11-1906 | Culemborg |
| Beer-Frank, de | Jetta | 20-05-1863 | Lienden |
| Berg-Mooij | Sophia | 27-4-1908 | Culemborg |
| Boekdrukker | Rebekka | 15-05-1886 | Culemborg |
| Boektje-van Gelderen | Hester | 16-11-1851 | Culemborg |
| Cohen-Smilde | Ester | 27-3-1908 | Culemborg |
| Cohen-Wijsenbeek | Elisabeth Minette Henriette | 23-07-1894 | Culemborg |
| Coronel | Isodoor | 01-05-1918 | Amsterdam |
| Davids | Betje | 11-03-1869 | Culemborg |
| Emden, van | Levie Heiman | 03-02-1896 | Culemborg |
| Esso-Vorst | Rebekka Klaartje | 30-9-1905 | Culemborg |
| Gans | Salomon | 05-08-1921 | Zevenaar |
| Gans | Henri | 28-02-1923 | Zevenaar |
| Gans-Nort * | Klara Henriëtte | 12-5-1913 | Culemborg |
| Gelder-Davids, van | Marianna | 26-02-1873 | Culemborg |
| Gelderen, van | Mozes Wolff | 28-11-1862 | Culemborg |
| Gelderen, van | Rebecca | 10-03-1858 | Culemborg |
| Gelderen, van | Hijman Mozes | 25-01-1908 | Rotterdam |
| Gelderen Fransman, van | Elisabeth | 28-09-1911 | Rotterdam |
| Gelderen, van | Elise | 29-12-1932 | Rotterdam |
| Gelderen, van | Simon | 28-01-1934 | Rotterdam |
| Gelder-Mooij | Saartje | 9-10-1901 | Culemborg |
| Hanouwer-Davids | Matje | 29-01-1877 | Culemborg |
| Hasselt-Walg | Elisabeth | 28-01-1885 | Culemborg |
| Hes-Parfumeur # | Betje | 03-11-1899 | Culemborg |
| Hes-Parfumeur | Truitje | 7-12-1903 | Culemborg |
| Hijmans | Michiel | 14-04-1876 | Culemborg |
| Jacobson-Wijzenbeek | Cato | 23-02-1866 | Culemborg |
| Jongh-Vorst, de | Klaartje Rebekka | 30-9-1906 | Culemborg |
| Jong-van Spier, de | Sientje | 14-07-1884 | Culemborg |
| Kalker-Wijsenbeek | Flora | 01-03-1860 | Culemborg |
| Kolthoff-Wijsenbeek | Rosetta | 04-06-1862 | Culemborg |
| Lemans-van Polen | Mietje | 03-12-1875 | Culemborg |
| Levit-van Spier | Saartje | 4-8-1912 | Culemborg |
| Lion | Arend Jozef | 03-06-1896 | Culemborg |
| Lion | Celina Sophia | 19-08-1884 | Culemborg |
| Löbschen | Betty Sara | 14-05-1880 | Sonsbeck (D) |
| Meijers-Walg | Johanna | 08-06-1888 | Culemborg |
| Merts | Meijer Alexander | 27-09-1867 | Culemborg |
| Merts-Bacharach | Roosje | 18-07-1867 | Arnhem |
| Milhado-Davids | Cato | 14-05-1874 | Culemborg |
| Mooij | Mina | 2-12-1903 | Culemborg |
| Morel-Wijzenbeek | Edi Lotje | 04-03-1873 | Culemborg |
| Noach-van Spier | Sophie | 25-10-1880 | Culemborg |
| Nort | Adolf Izak | 21-9-1916 | Culemborg |
| Parfumeur # | Leman Hijman | 08-06-1860 | Culemborg |
| Polen, van | Israël | 30-06-1873 | Culemborg |
| Polen, van | Izak | 18-02-1872 | Culemborg |
| Rimini-de Wilde | Rozette | 15-03-1890 | Culemborg |
| Seckl-Mautner | Sara Karoline | 06-07-1876 | Stresmir (CS) |
| Simons | Marianna Roza | 7-2-1916 | Culemborg |
| Spier, van | Aaltje | 07-09-1883 | Culemborg |
| Spier, van | Abraham | 13-12-1871 | Culemborg |
| Spier-Zwelheim | Henriëtte | 27-05-1872 | Hilversum |
| Spier, van | Abraham | 01-08-1891 | Culemborg |
| Spier, van | Abraham | 28-5-1912 | Culemborg |
| Spier, van | Abraham | 9-7-1912 | Culemborg |
| Spier, van** | Amalia | 24-1-1926 | Culemborg |
| Spier, van | Benjamin | 25-10-1913 | Culemborg |
| Spier, van | David | 24-9-1910 | Culemborg |
| Spier, van | Elias | 2-12-1916 | Culemborg |
| Spier, van** | Henriëtte | 22-11-1922 | Culemborg |
| Spier, van | Isaak Elias | 26-1-1910 | Culemborg |
| Spier, van | Isak | 11-2-1905 | Culemborg |
| Spier, van | Isak Abraham | 13-11-1910 | Culemborg |
| Spier, van | Jacob | 13-12-1871 | Culemborg |
| Spier, van | Jozef | 22-01-1877 | Culemborg |
| Spier, van | Leentje | 5-6-1921 | Culemborg |
| Spier, van | Levie | 3-4-1915 | Culemborg |
| Spier, van | Manuel | 15-12-1880 | Culemborg |
| Spier-Beem, van | Henriëtte | 14-08-1910 | Culemborg |
| Spier, van | Marcus | 6-5-1910 | Culemborg |
| Spier, van | Marcus Elias | 03-10-1898 | Culemborg |
| Spier, van | Markus | 24-01-1869 | Culemborg |
| Spier, van | Mozes | 22-11-1878 | Culemborg |
| Spier-Brommet, van | Sara | 28-03-1901 | Wildervank |
| Spier, van | Saartje | 30-07-1882 | Culemborg |
| Stibbe-Vorst | Allegonda Rosetta | 27-7-1900 | Culemborg |
| Verdoner-van Spier | Sara | 30-11-1906 | Culemborg |
| Vorst | Hartog Ruben | 03-11-1876 | Culemborg |
| Vorst | Meijer | 26-09-1891 | Culemborg |
| Vries-Wijsenbeek, de | Henriette | 04-02-1874 | Culemborg |
| Walg | Gabriel Benjamin | 26-01-1868 | Culemborg |
| Walg | Rosette | 16-04-1882 | Culemborg |
| Wijsenbeek | Adriana | 03-04-1867 | Culemborg |
| Wijsenbeek | Gabriël Isaäc | 12-10-1855 | Culemborg |
| Wijsenbeek | Johanna | 27-10-1857 | Culemborg |
| Wijsenbeek | Andries Isaac | 17-12-1853 | Culemborg |
| Wijsenbeek | Samuel Joseph | 04-11-1880 | Culemborg |
| Wijzenbeek | ;Bernhard David | 9-7-1905 | Culemborg |
| Wijzenbeek | Flora Henriette | 21-04-1877 | Culemborg |
| Wijzenbeek | Jacob | 22-05-1899 | Culemborg |
| Wijzenbeek | Louis Bernhard | 14-5-1904 | Culemborg |
| Wijzenbeek | Maurits | 29-11-1866 | Culemborg |
| Wilde, de | Isidor Edmond | 01-02-1887 | Culemborg |
| Winter-van Emden, de | Sara | 06-02-1859 | Culemborg |
| Wolf | Barend | 13-11-1907 | Culemborg |
| Wolf | Henriette Helena Carolina | 27-10-1908 | Culemborg |
| Woudstra-Davids | Elisabeth | 23-04-1899 | Culemborg |
| Zuiden-Lion, van | Rosetta Celina | 02-06-1883 | Culemborg |
| Zuiden-Mooij, van | Frederika | 19-7-1906 | Culemborg |
Helaas werken de linkjes niet in dit overzicht, omdat de site www.stolpersteineculemborg.nl niet meer bestaat. Er is nu wel een App, waarop alle Stolpersteine, ook voor niet-joodse slachtoffers, vermeld worden: https://map.stolpersteine.app/nl/culemborg/locaties
# Zaten beiden op hetzelfde transport als Anne Frank, dat op 3 september 1944 Westerbork verliet.
*Staat bij de OGS wel vermeld als omgekomen, maar dat is niet juist. Zij heeft de oorlog overleefd en woonde in Arnhem. (Met dank aan Lucas Bruijn)