Dhr. S.A.T.J. Kalkhoven

Gemeente Culemborg > Buiten de slachtofferslijst

Achternaam: Kalkhoven

Voornamen: Sebastianus Adrianus Theodorus Jakobus
Voorletters S.A.T.J.
Beroep: Onderwijzer, lid verzet
Geboorteplaats: Culemborg
Geboortedatum: 15-06-1891
Overlijdensplaats: Veghel, ziekenhuis
Overlijdensdatum: 25-10-1944
Begraafplaats: R.K. Begraafplaats in Handel
Gemeente: Gemert
Provincie: Noord-Brabant
Vak: Rechts
Rij: 10
Nummer: 1

Bron foto grafsteen: R. van de Velde

Johannes ("Jo") Dirk Jacobus Kalkhoven was eerst onderwijzer aan de R.K. Jongensschool aan de Havendijk in Culemborg en volgde op 1 september 1885 de heer F. Busch op als hoofd van deze school. In datzelfde jaar werd J.B. van den Ham zijn directe collega. "Hij maakte veel aantekeningen uit de plaatselijke archieven, waarvan zijn collega onderwijzer J.D.J. Kalkhoven gebruik kon maken voor zijn in de jaren 1880-1890 verschenen Geschiedenis van Culemborg." In de jaren daarna heeft Jo veel geschreven over de geschiedenis van de stad en zelfs geprobeerd het historische boekwerk van Voet van Oudheusden, te herschrijven, maar vanwege gezondheidsproblemen bleef dat werk onvoltooid.

Uit de CC dec 1899

Gezin Kalkhoven in 1891 met rechts de kleine Ad

Jo trouwde in 1887 met de Culemborgse Anna Maria Copier en woonde op de Havendijk. Anna was muzikaal en hield van pianospelen. Jo en Anna waren beide van katholieke huize. Uit hun huwelijk werden vijf dochters en vier zonen geboren: Kornelia Anna Maria (1888-), Marie Carolus Sebastianus (*1889), Maria Josephina (1890-1946), Sebastianus Adrianus Theodorus Jakobus (1891-1946), Anna Maria(1892-), Anna Maria (1893-1927), Johannes Theodorus Jacobus (1894-1982), Josephus (1896-1974), Geertruida Maria (1897-1975), Antonia Theodora Bernardina Petronella "Anthoinet" (1899-1970), N.N. (1900-1900), Franciska (-).
Op 5 juli 1900 sloeg echter het noodlot toe: Anna stierf op 32-jarige leeftijd tijdens de geboorte van haar tiende kind en Jo bleef achter met de kinderen. De oudste was twaalf en de jongste één jaar. Huishoudster Cornelia Duikersloot ontfermde zich over de kinderen en Jo trouwde in 1901 met haar. Uit dit huwelijk werden in Culemborg nog drie dochters en een zoon geboren: Geertruda Maria (-), Cornelia Hendrina (1905-1906), Lien (-), Jacobus Hendrikus (-)

Vanwege zijn karig pensioen had Johan nog een bijverdienste

Jo Kalkhoven worstelde in die jaren al met gezondheidsproblemen. Omdat hij vanwege een longziekte niet langer kon lesgeven, moest hij als hoofdonderwijzer in Culemborg vroegtijdig zijn pensioen aanvragen. Zijn arts raadde hem aan te verhuizen ergens op de zandgronden, want dat zou mogelijk heilzaam en verlichtend kunnen uitwerken. Als nieuwe woonplaats werd voor Gemert gekozen, omdat zoon Jo aan de Gemertse Latijnse School ging studeren.

In september 1908 betrok Jo Kalkhoven met zijn gezin er een woning in de Nieuwstraat. Lang heeft hij er niet van kunnen genieten, want twee maanden later overleed hij op bijna 49-jarige leeftijd. Ook twee van zijn kinderen overleden kort daarna.

Karel en Ad traden in de voetsporen van vader en hadden na hun kweekschool in Utrecht snel werk gevonden in de omgeving van Gemert, hierdoor braken er voor het gezin Kalkhoven betere financiële tijden aan. Na Lieshout, kwam Ad terecht op een Openbare lagere school in De Mortel. Hij was in de avonduren nog druk bezig met vervolgstudies. In 1914 behaalde hij zijn hoofdakte en daarnaast slaagde hij ook voor de aktes 'Vrije-Orde oefeningen' en 'Fransch. Naast zijn dirigentendiploma, bezat hij ook een Ward-diploma. Met laatstgenoemd diploma was hij bevoegd om muziekles te geven.

In 1927 betrok het gezin Kalkhoven deze nieuwe woning in Handel. (fotocollectie van der Aa-Vogels)

Vanaf februari 1916 verlegde Ad zijn werkterrein naar Helmond. Daar was hij benoemd aan de Broederscholen. Na die drukke periode kreeg Ad verkering met de Amsterdamse onderwijzeres Siny Waldram. Ze was in 1895 in Amsterdam geboren en dat was ook de plaats waar ze in 1920 met elkaar in het huwelijk traden. Het jonge paar woonde daarna korte tijd in Helmond, totdat Ad begin 1921 in Handel werd benoemd als hoofdonderwijzer.
Ad en Siny Kalkhoven raakten snel ingeburgerd in hun nieuwe woonplaats. Daar werden in de jaren tussen 1922 en 1935 hun vier zonen en drie dochters geboren:

Ko Kalkhoven (1921-2016)
Jo Kalkhoven (1923-2013)
Wilhelm Jacobus Friedrich (Willy) Kalkhoven (1925-2012)
Cornelia A Josepha (Corry) Kalkhoven (1928-2006)
Maria Anna Bernadette (Miep) Kalkhoven (1931-1946)
Augustina Johanna Maria (Guus) Kalkhoven (1934-?)
Anthonius Franciscus Maria (Tonny)

Aanvankelijk woonden ze in het oude schoolgebouw, maar in april 1927 betrok de familie Kalkhoven hun nieuwgebouwde woning aan de Pastoor Castelijnsstraat. Op dwingend advies van rector Casteleijns werd hun nieuwe huis 'Maria' gedoopt. Dat paste goed bij de traditie van het bedevaartsoord Handel, waar sedert eeuwen Maria werd vereerd.

Huis Maria anno 2023, foto R. van de Velde

Vanaf zijn begintijd in Handel was Ad Kalkhoven bij allerlei lokale activiteiten betrokken. Slechts zelden trof men hem in de avonduren thuis aan. Allereerst waren er zijn bezigheden op muzikaal terrein. Zijn liefde voor de muziek had hij, evenals zijn broers en zussen, van moederszijde met de paplepel mee binnen gekregen. Hij was dirigent van twee koren; het Handelse kerkkoor en het kerkkoor van de Capucijnen. In 1930, bij de heroprichting van de Handelse fanfare St. Cecilia werd hij hiervan de eerste voorzitter. Naast muziek maken hield deze fanfare zich ook bezig met het opvoeren van toneelstukken en ook hiermee had Ad bemoeienis. Als voorzitter van de R.K. Staatspartij afdeling Handel was hij zijdelings bij de lokale politiek betrokken. Vanaf 1921 was Ad ook president van de raad van toezicht bij de Gemertse Boerenleenbank.

Op vrijdag 10 mei 1940 was de langverwachte oorlog een feit en de volgende morgen trokken de eerste Duitse troepen het dorpje binnen. De Handelse school werd korte tijd gevorderd voor inkwartiering van Duitse soldaten. Ad Kalkhoven hervatte het lesgeven op andere locaties en wisselende tijden.
De bewoners van Handel leerden om te gaan met de ongemakken van de bezetting. Het eerste bezettingsjaar deden er zich geen noemenswaardige incidenten voor. In het dorpje woonde echter een NSB’er die door zijn houding veel ergernis opriep. Jo Kalkhoven fietste begin 1941 voorbij zijn huis en zag een opruiend pamflet aan zijn voordeur hangen. Jo scheurde het eraf en schoof het onder de deur. Gevolg was wel dat deze 16-jarige voor deze ‘Volksfeindliche’ daad werd veroordeeld tot drie manden detentie in het “Oranjehotel’ in Schevevingen. Een vreselijke periode voor zijn ouders en Jo ontkwam maar ternauwernood aan een transport naar Duitsland.

Het kippenhok achter in de tuin.

De onderduikers met links Ko Kalkhoven

In het voorjaar van 1943 ontvingen de zonen Ko en Jo ongeveer gelijktijdig hun oproep voor de Arbeidsdienst. Zowel Ko als Jo weigerden hieraan gevolg te geven en besloten onder te duiken in het kippenhok achter in de tuin. Ze kregen al snel gezelschap van twee jongens uit het westen van het land. Vanaf dat tijdstip raakte het gezin Kalkhoven steeds meer bij het actieve verzet betrokken. Zo kwam de joodse onderduikster Line Lankhout in mei 1944 bij het gezin Kalkhoven in Handel terecht. Haar gezin was opgesplitst: haar man Frederik probeerde via land Engeland te bereiken, haar achtjarige dochter Hanneke verbleef op wisselende adressen en haar tweejarig zoontje Paul in Grubbenvorst.

De jongere kinderen in het gezin Kalkhoven wisten niet dat Line joods was. Ze noemden haar 'tante Line'. Aan hen en aan buitenstaanders werd verteld dat ze had moeten verhuizen, vanwege de aanleg van de 'Atlantikwal'. Om zo min mogelijk van de dorpse gewoonten af te wijken, ging Line samen met het gezin Kalkhoven naar de R.K.-kerk. Haar belangrijkste afleiding vond ze in tuinieren.

Naarmate de tijd verstreek werd het huis van Kalkhoven het doorgangshuis voor onderduikers. Daar werden ze meestal met een lege maag afgeleverd en bleven er een poosje, voordat ze naar hun eigenlijke onderduikadres konden worden gebracht. Siny kookte voor al deze hongerige onderduikers.

September 1944: Line Lankhout op een tank in Handel. (fotocolt. Museon Den Haag)

Vanaf 17 september 1944 was het in Handel en omstreken duidelijk dat Operatie 'Market Garden' in volle gang was. Enkele dagen later was Veghel en Gemert bevrijd, maar de voormalige bezetter gaf zich niet zonder meer gewonnen. Korte tijd later hergroepeerde die zijn troepen en begon met de opbouw van een nieuw front rond Overloon.

In Gemert en omgeving werden enorme geallieerde troepenconcentraties bijeengebracht. De soldaten verbleven in tenten of werden bij particulieren ondergebracht. Ook bij de familie Kalkhoven waren Engelse soldaten ingekwartierd.

Verlangend had Line Lankhout naar de bevrijding uitgezien. Het moment dat ze zich met haar gezin en familie kon herenigen kwam steeds dichterbij. Ze hoefde zich niet langer te verschuilen en omdat ze goed Engels sprak, bood ze zich bij de geallieerden aan als tolk.

Uit de briefwisseling tussen Line en haar dochtertje Hanneke, viel op te maken dat ze ondertussen in de buurt van Handel verbleef. Line verlangde ernaar haar dochter weer bij zich te hebben.

Eind oktober 1944 woedde nog De slag om Overloon voort en Den Bosch was nog steeds in Duitse handen. Desondanks pakten Line en Ad Kalkhoven in de vroege morgen van maandag 23 oktober 1944 de fiets en trokken ze erop uit om Hanneke te zoeken. Omdat Ad vermoedde dat ze in de buurt van Veghel verbleef, deed hij onderweg navraag bij enkele schoolhoofden. Die aanpak bleek succesvol. Een Veghels schoolhoofd zette hen op het juiste spoor naar Hanneke. Na lang zoeken en rondvragen vonden ze haar tenslotte in Zijtaard. Wat een weerzien was dat!

Het fatale ongeval van Ad in Erp

Line besloot in Zijtaard te overnachten en zou de volgende dag met Hanneke naar Handel komen. Diezelfde avond fietste Ad Kalkhoven alleen terug naar huis en op de terugweg ging hij nog even bij de Veghelse hoofdonderwijzer aan om hem over de afloop van de zoektocht te vertellen.

Niet lang daarna, tegen negen uur, fietste Ad door Erp. Daar sloeg het noodlot toe. Hij werd op zijn fiets aangereden door een Engels legervoertuig en raakte daarbij zwaargewond aan zijn hoofd. In eerste instantie brachten Engelse soldaten hem naar het ziekenzaaltje van het 83 Group Control Centre te Erp, maar na een kort onderzoek werd hij naar het Sint Joseph-Ziekenhuis in Veghel overgebracht. Daar stelden de doctoren een schedelbasisfractuur vast. Ad is niet meer bij kennis gekomen.

Nietsvermoedend kwam Line daags na het ongeval met Hanneke naar Handel gefietst. Ze trof daar een totaal verslagen gezin aan.

Op woensdagmiddag 25 oktober overleed Ad Kalkhoven aan zijn verwondingen. Toen het tragische nieuws in Handel en Gemert bekend werd, was ook daar de verslagenheid groot. Op zaterdag 28 oktober 1944 werd Ad Kalkhoven onder grote belangstelling begraven.

Bidprentje: Coll. J.Jonkers

Pas in augustus 1945, toen er woonruimte beschikbaar kwam, kon Line Lankhout vanuit Veghel met haar twee kinderen terug naar Den Haag. Na verloop van tijd werd haar duidelijk welke familieleden de oorlog hadden overleefd. Haar man Fred behoorde daar niet bij. Achteraf bleek dat het hem niet was gelukt om naar Engeland te vluchten. Juist toen hij in Bordeaux op de boot voor Engeland wilde stappeni, werd hij opgepakt. Na enige tijd gevangenschap in Parijs, werd hij op transport gesteld naar Polen. Net buiten die stad sprong hij uit de trein om te ontvluchten, werd gesnapt en doodgeschoten.

De waanzin van de Tweede Wereldoorlog bracht bij toeval Siny Kalkhoven en Line Lankhout bij elkaar. Ook al waren de omstandigheden totaal anders, beide vrouwen verloren hun echtgenoot aan diezelfde oorlog. Ondanks al het verdriet moesten ze weer verder. Siny nam haar oude beroep weer op en gaf vanaf 1947 weer les aan de school in Handel.
Line studeerde architectuur en trouwde in 1960 met dhr. Gelderblom bij wie ze twee zoons kreeg. Ze werd raadslid in Den Haag, lid van de eerste Kamer voor D66 en lid voor die partij in het Europese Parlement.

Hanneke en Paul in het voorjaar van 1945 (Coll. Ko Kalkhoven)

Bron: Anny van de Kimmenade-Beekmans. Zij schreef in 2006 een drieluik in Gemerts Heem over het leven van Ad.

In Handel is in 2009 een straatnaam naar Ad Kalkhoven vernoemd.

Met dank aan Ko en Corrie Kalkhoven en Jopie Jonkers.