Culemborgs oorlogsmonumenten
Gemeente Culemborg
Culemborgse Oorlogsmonumenten
Op de Algemene Begraafplaats aan de Achterweg:
Drie graven van Britse militairen
Achter de heg van het Indië-monument vindt u twee graven van twee bemanningsleden van een Whitley bommenwerper, die op 17 juni 1940 is neergestort in de uiterwaarden, vlakbij de afgraving.
De 28-jarige piloot Gordon Ford had de bemanningsleden opdracht gegeven hun door afweergeschut bij Nijmegen en Soesterberg aangeschoten vliegtuig per parachute te verlaten. Hij wilde echter zijn zwaargewonde 23-jarige navigator-bommenrichter Sergeant Eric Jones-Roberts niet achterlaten en besloot een noodlanding te maken, maar crashte.
Gordon Ford was al sinds september 1939 bij de Royal Airforce en kwam uit Zuid-Wales. Begin 1940 vloog hij met een trainingsvliegtuig regelmatig over zijn geboortedorp Crumlin en bracht dan met de vleugel van zijn vliegtuig een groet (het zgn. "tipping").
De Welchman Sergeant Eric Jones-Roberts had op school een reputatie vanwege zijn onverschrokkenheid. "Maakt niet uit in welke situatie hij zich bevindt," zei een van zijn vrienden, "hij zal zich er altijd uit redden."
Zijn moeder en tweelingzussen Dilys en Olwen lieten in Latijn op zijn grafsteen de volgende indrukwekkende woorden uitbeitelen: 'A mavimus, amamus, amabimus', d.w.z. 'wij hielden van hem, wij houden nog steeds van hem en wij zullen altijd van hem blijven houden'.
De drie overlevenden van de crew Maguire, Furze en Staley waren al snel door de Duitsers ingerekend. Uiteindelijk verbleven zij tot april 1945 in een Duits krijgsgevangenkamp.
Het derde graf is van een onbekende Britse parachutist. Hij was afkomstig van de 1st Airborne Divisie en betrokken geweest bij de luchtlanding in september 1944 nabij Arnhem. Vermoedelijk is hij in de nacht van 25/26 september 1944 bij de terugtocht over de Rijn verdronken of gedood. Zes weken later, op 12 november 1944, spoelde zijn lichaam aan nabij de huidige jachthaven in Culemborg. Hij behoorde tot een Britse parachutebataljon, want dat was te zien aan zijn uniform en aan een zgn. parachutewing op zijn jasje.
Helaas verbiedt de Engelse wet DNA-onderzoek naar reeds begraven militairen, dus zullen we nooit kunnen achterhalen wie hij is.
Het Indië-monument
Dit monument is een gedenksteen en geen gezamenlijke grafsteen. Het is opgericht ter nagedachtenis aan vijf Culemborgers, die bij de strijd in het voormalig Nederlands-Indië zijn overleden.
Dit monument is een gedenksteen en geen gezamenlijke grafsteen. Het is opgericht ter nagedachtenis aan vijf Culemborgers, die bij de strijd in het voormalig Nederlands-Indië zijn overleden.
Op initiatief van burgemeester Mieke Bloemendaal-Lindhout en enkele Culemborgse oud-Indiëstrijders werd dit prachtige herdenkingsmonument in 1998 opgericht.
In de twee urnen aan de zijkanten van dit monument zit aarde van de betreffende erevelden in Bandung en Jakarta, waar genoemde militairen zijn begraven.
Toen Japan in augustus 1945 capituleerde, riepen de nationalisten onder Soekarno Republiek Indonesia uit en formeerde ook een leger, de TNI. Nederland wilde hun gezag herstellen d.m.v. het sturen van meer dan 100.000 oorlogsvrijwilligers en later dienstplichtigen. In die strijd, die duurde tot eind 1949, kwamen 5000 Nederlanders en Molukkers en meer dan 100.000 Indonesiërs om het leven.
In augustus 1949 dwong de VN Nederland tot een staakt-het-vuren en op 27 december 1949 was er in Den Haag de soevereiniteitsoverdracht en konden ‘onze jongens’ weer naar huis.
'GEDENK IN UW GEDACHTEN
DAT ZIJ HUN LEVEN GAVEN
EN VER VAN HUN VERWANTEN
IN DEN VREEMDE ZIJN BEGRAVEN'.
Oorlogsvrijwilliger Thomas van Everdinck, overleed aan tyfus, was 20 jaar en woonde op de Westersingel 26
Oorlogsvrijwilliger Kasper de Jong, overleed na een vuurgevecht, was 33 jaar en woonde op de Veerweg
Dienstplichtige Gerrit van Dijk, overleed aan tyfus, was 20 jaar en woonde op de Zonnebloemstraat 19
Dienstplichtige Briene Smits, overleed in een vuurgevecht, was 22 jaar en woonde op de Paralelweg-Oost
Dienstplichtige Steef Middelkoop, is met 5 collega's in een hinderlaag gelopen en vermoord. Hij was 23 jaar en woonde op de Rijksstraatweg 55
Officiële Culemborgse Oorlogsmonument
De ontwerper van dit officiële Culemborgse oorlogsmonument was de Haarlemse beeldhouwer Mari Andriesen, na de oorlog de meest gevraagde kunstenaar voor oorlogsverzetsmonumenten. De meeste bekende werken van hem zijn: Het Vrouwtje van Putten en de Dokwerker in Amsterdam. Het monument werd op 4 mei 1950 onthuld door de heer Dubbeldam, de toenmalige voorzitter van Culemborg en Oranje, die de driekleur van het monument liet glijden en toen overdroeg aan waarnemend burgemeester Schouten. Deze noemde het een monument ter nagedachtenis, een monument ter herdenking.
Na de kranslegging keerde de stille stoet op de Markt terug en richtte pastoor Liphuyzen zich tot de inwoners en zei: “Wij allen komen hier te samen en willen vroom herdenken, hen die hun leven als hoogste prijs hebben gegeven voor het vaderland en voor het welzijn van hun medemensen. Niemand heeft groter liefde, dan hij, die zijn leven geeft voor zijn vrienden. Aan ons is het te waken en te strijden dat hun offer niet tevergeefs is geweest, dat ons vaderland het recht nooit weer beknot kan worden, dat wij steeds blijven leven volgens eigen eerlijke overtuiging.”
Dominee Kreb voegde daar even later aan toe: Wij mogen niet vergeten dat de oorlogsslachtoffers ons een voorbeeld hebben nagelaten en op een taak wijzen: zorgen dat ons vaderland dat plekje grond blijve, waar vrijheid en gerechtigheid worden gezocht en de naaste gediend tot heil van iedereen.
Het is een 2.50 meter hoge zandstenen zuil met een reliëf van een treurende vrouwenfiguur met in haar handen bloemen. De enige tekst luidt: 1940-1945.
Sinds enkele jaren is het monument geadopteerd door de Koningin Julianaschool.
Hopelijk worden er in de toekomst naast deze zuil nog eens bijpassende herdenkingsplaten geplaatst met daarop de ruim 100 namen van de in de oorlog omgekomen Culemborgse burgers en de acht militairen, die omkwamen bij de verdediging van de stad in 1940. Ze worden overigens wel uitgebreid gememoreerd en krijgen een gezicht op deze website.
Klein monumentje met daarop 10 namen van Oorlogsslachtoffers
Vrijwel naast de drie Engelse grafstenen staat een vrij klein monumentje in de vorm van een opengeslagen boek. Het was in de negentiger jaren een initiatief van Marinda Spierings-van Hoften, een achternicht van het bij een bombardement in het Havenkwartier omgekomen echtpaar Bosschaart. Twee slachtoffers, mevr. C. de Kruijff en J. van Empel, waren toevallige bezoekers aan de stad en de andere acht slachtoffers waren Culemborgse inwoners.
Vanwege de slechte staat heeft de gemeente Culemborg het monumentje begin 2021 laten opknappen.
Vanwege de slechte staat heeft de gemeente Culemborg het monumentje begin 2021 laten opknappen.
Joods monument
Dit monument is rechtsachter op de Algemene Begraafplaats op de Achterweg te vinden. Het is een bloemperkje met een zuil en een gedenksteen. Op de zuil is een afbeelding van een davidster aangebracht. De gedenksteen is uitgevoerd in natuursteen. Het perkje is 3 bij 3 meter. De zuil is 3 meter hoog.
De tekst op de gedenksteen is zowel in het Hebreeuws als in het Nederlands en luidt: 'ONZE DODEN TER ERE: HET NAGESLACHT TER OVERDENKING'.
Hieronder zijn de namen van 37 joodse oorlogsslachtoffers aangebracht. Later is op een aparte steen nog een nieuwe naam toegevoegd.
Op de zuil zijn de jaartallen 1940-1945 en dezelfde jaartallen volgens de joodse jaartelling '5700-5705' aangebracht.
Joods monument bij Synagoge
Het Joodse monument ter herinnering aan de verdwenen Joodse gemeenschap in Culemborg is op 5 september 2018 onthuld door Burgemeester Gerdo van Grootheest. Het gedenkteken is geplaatst aan de achterzijde van de voormalige Synagoge waar vroeger de torarollen werden bewaard.
“We willen u op deze plek laten nadenken over tolerantie en intolerantie in onze samenleving”.
Het is een sober, maar aansprekend monument geworden. De woorden ‘Verleden’, ‘Heden’ en ‘Toekomst’ zijn verticaal in steen gebeiteld, terwijl op het geroeste metaal ‘Mensen haten als ze niet begrijpen’ is te lezen.
De samenwerking tussen een adviseur van Inspiratiewinkel Culemborg met de bestuursleden van de stichting “Joods monument Culemborg” heeft een prachtig ontwerp opgeleverd en is na goedkeuring door Den Hollandsche Gedenktekens gerealiseerd en geplaatst.
Het monument laat ons herinneren aan 38 Culemborgse Joden, die werden weggevoerd naar diverse concentratiekampen en daar meestal op gruwelijke wijze zijn omgekomen.
Alle foto's van deze monumenten zijn gemaakt door R. van de Velde