Info - Oorlogsslachtoffers West-Betuwe

Hoofdmenu:

Info

Gemeente Culemborg > Burgerslachtoffers: > Joodse slachtoffers

Joden afgesneden van Culemborg

Raadsvergadering op 7 december1940, welke in verband met de restauratie van het stadhuis gehouden werd in Hotel 'De Klok' aan de Varkensmarkt. Het was de laatste vergadering die het Joodse raadslid Sam Wijsenbeek bijwoonde.

Van links naar rechts: G.F.G. Wammes, W.van Neusden jr., J.A. Collé, H.J. ten Berge, A.J.C. van Dam, burgemeester Y. Keestra, bode J. v. d. Spoel, A.R. van Beekum (gem. secr.), A.P. Klumper, 0t de Beus, A. Schouten en S.J.Wijsenbeek.

Op 7 december 1940 liep Sam Wijsenbeek voor het laatst als lid van de Culemborgse gemeenteraad het Kattenstraatje uit, de hoek om langs het stadhuis en over de Markt in de richting van de Varkensmarkt naar de raadsvergadering, die, vanwege de restauratie van het stadhuis, die avond in hotel De Klok werd gehouden. Het afscheid was kort en zakelijk. Op 14 december meldde de Culemborgsche Courant dat de heer S. J. Wijsenbeek met ingang van 12 december geen lid meer was van de gemeenteraad en enkele dagen later voerde burgemeester Y. Keestra tijdens de eerstvolgende raadsvergadering het woord:

"De heer Wijsenbeek heeft om redenen, die u wel kunt vermoeden het wenschelijk geacht,ik veronderstel tenminste, dat hij daarin volkomen vrij was, om te bedanken als lid van de gemeenteraad."

De burgemeester herinnerde er even aan dat Wijsenbeek sinds 1921 in navolging van zijn vader lid was geweest van de raad. Burgemeester Keestra sprak vooral zijn spijt uit over de reden van het vertrek. Daarna ging men over tot de orde van de dag en alles leek heel gewoon. Maar zo werden de joden afgesneden van Kuilenburg en zo gebeurde dat bijna overal in Nederland.

Natuurlijk was Sam Wijsenbeek niet langer vrij om zelf over zijn lot te beslissen: de Duitsers hadden ons land bezet en waren begonnen met het apart zetten van de Nederlandse joden om hen te deporteren naar vernietigingskampen in Polen. Daar zijn, hoofdzakelijk in Auschwitz en Sobibor, in totaal 110.000 Nederlandse joden vermoord.

Culemborg onderscheidde zich niet van andere plaatsen in Nederland. De meeste mensen probeerden hun leven zo normaal mogelijk verder te laten gaan en pasten zich onopvallend aan de omstandigheden aan. Ook in Kuilenburg waren NSB'ers en verraders. En ook daar waren mensen die profiteerden van de situatie. Een enkele NSB'er beklaagde zich er in het begin van de oorlog over dat de joden nog steeds vrij rondliepen en in de lokale bioscoop draaide in mei 1941 het meesterwerk der Duitse filmkunst de 'Jood Süss' en in maart van het jaar daarop De Eeuwige Jood, waarin de werkelijke aard van het wereldjodendom uit de doeken werd gedaan.

Helemaal aan de andere kant van de grijze massa bevonden zich degenen die hun leven waagden voor het vaderland, en soms ook de moed hadden joodse medeburgers een schuiladres te verschaffen: een smid, een werkster uit de arbeiderswijk, de directrice van de huishoudschool, de eigenaresse van een boekhandel, een boerengezin. Louis de Beer en Karl Seckl ontsnapten dankzij hun onderduiken op een boerderij buiten Culemborg. Diverse leden van de familie Van Spier, Marcus, zijn vrouw Mietje Zwelheim en twee van hun kinderen, Eli en Sientje, hadden schuiladressen in het stadje zelf. De belastingontvanger Gans, zijn vrouw en dochter doken onder in de Triowijk. Ruben Walg werd niet opgehaald, aangezien hij gemengd gehuwd was geweest. Ook Hartog Grootkerk en zijn gezin overleefden de oorlog. Zij waren slechts korte tijd in Theresiënstadt.

De anderen zijn allemaal gedeporteerd en vergast. Gob Walg lag oud en ziek in het Barbaraziekenhuis. Hij werd van zijn bed gelicht en weggevoerd. In de Kattenstraat wachtte de familie Wijsenbeek.

'Ach, als ze ons maar niet slaan', zei Floor Wijsenbeek kort voordat ze werden opgehaald. Juffrouw Van Hoytema begeleidde de bejaarde 'tantes' en slager Gabriël Wijsenbeek van het Marktveld nog tot het kamp Westerbork, in Drenthe. Zij was verpleegster bij het Rode Kruis, dat ruim zeventig jaar eerder in Culemborg was opgericht dank zij de vruchtbare samenwerking tussen een Van Hoytema en een Wijzenbeek. Na de oorlog was het aantal overlevenden te klein geworden om nog een Joodse Gemeente te laten functioneren. Op de nieuwe begraafplaats aan de Achterweg werd een monument geplaatst, waarop zoals achteraf is gebleken twee namen ontbreken.

De tekst van bovenstaand krantenartikel uit de CC van mei 1985, is ontleend aan het boek 'De Kille van Kuilenburg, Joods Leven in Culemborg', van drs. Ineke Brasz

Het monument ter ere van de joodse slachtoffers uit Culemborg op het joods gedeelte van de begraafplaats aan de Achterweg in Culemborg, geeft 36 slachtoffers aan. Dhr. S. Lammers heeft in zijn boek ’De joodse begraafplaats aan de Achterweg’ (zie vanaf blz. 7) zeer degelijk onderzoek hiernaar verricht. Hij komt in totaal op 38 joodse oorlogsslachtoffers uit. Twee daarvan worden vermeld op een aparte steen aan de voet van het monument.
Hieronder staan 103 joodse oorlogsslachtoffers die in Culemborg geboren zijn of hier vandaan zijn gedeporteerd en vervolgen zijn omgebracht. Volgens de criteria die webmaster Van de Velde als basis voor zijn onderzoek heeft gehanteerd, moest de omgekomene in de periode 1939-1949 zijn domicilie in Culemborg hebben gehad en/of was in Culemborg overleden of was het belangrijkste deel van zijn leven woonachtig in Culemborg. Onder Culemborg wordt verstaan het grondgebied van de gemeente Culemborg ten tijde van het militaire geweld.

Onderstaande gegevens zijn afkomstig van de Oorlogsgravenstichting en van de Stichting Stolpersteine Culemborg

;

Naam	Voornamen	Geboortedatum	Geboorteplaats
Aussen	Bernhard	15-4-1939	Culemborg
Aussen-Windmuller	Roza	26-10-1909	Zutphen
Aussen	Herman	06-11-1906	Culemborg
Beer-Frank, de	Jetta	20-05-1863	Lienden
Berg-Mooij	Sophia	27-4-1908	Culemborg
Boekdrukker	Rebekka	15-05-1886	Culemborg
Boektje-van Gelderen	Hester	16-11-1851	Culemborg
Cohen-Smilde	Ester	27-3-1908	Culemborg
Cohen-Wijsenbeek	Elisabeth Minette Henriette	23-07-1894	Culemborg
Coronel	Isodoor	01-05-1918	Amsterdam
Davids	Betje	11-03-1869	Culemborg
Emden, van	Levie Heiman	03-02-1896	Culemborg
Esso-Vorst	Rebekka Klaartje	30-9-1905	Culemborg
Gans	Salomon	05-08-1921	Zevenaar
Gans	Henri	28-02-1923	Zevenaar
Gans-Nort *	Klara Henriëtte	12-5-1913	Culemborg
Gelder-Davids, van	Marianna	26-02-1873	Culemborg
Gelderen, van	Mozes Wolff	28-11-1862	Culemborg
Gelderen, van	Rebecca	10-03-1858	Culemborg
Gelderen, van	Hijman Mozes	25-01-1908	Rotterdam
Gelderen Fransman, van	Elisabeth	28-09-1911	Rotterdam
Gelderen, van	Elise	29-12-1932	Rotterdam
Gelderen, van	Simon	28-01-1934	Rotterdam
Gelder-Mooij	Saartje	9-10-1901	Culemborg
Hanouwer-Davids	Matje	29-01-1877	Culemborg
Hasselt-Walg	Elisabeth	28-01-1885	Culemborg
Hes-Parfumeur #	Betje	03-11-1899	Culemborg
Hes-Parfumeur	Truitje	7-12-1903	Culemborg
Hijmans	Michiel	14-04-1876	Culemborg
Jacobson-Wijzenbeek	Cato	23-02-1866	Culemborg
Jongh-Vorst, de	Klaartje Rebekka	30-9-1906	Culemborg
Jong-van Spier, de	Sientje	14-07-1884	Culemborg
Kalker-Wijsenbeek	Flora	01-03-1860	Culemborg
Kolthoff-Wijsenbeek	Rosetta	04-06-1862	Culemborg
Lemans-van Polen	Mietje	03-12-1875	Culemborg
Levit-van Spier	Saartje	4-8-1912	Culemborg
Lion	Arend Jozef	03-06-1896	Culemborg
Lion	Celina Sophia	19-08-1884	Culemborg
Löbschen	Betty Sara	14-05-1880	Sonsbeck (D)
Meijers-Walg	Johanna	08-06-1888	Culemborg
Merts	Meijer Alexander	27-09-1867	Culemborg
Merts-Bacharach	Roosje	18-07-1867	Arnhem
Milhado-Davids	Cato	14-05-1874	Culemborg
Mooij	Mina	2-12-1903	Culemborg
Morel-Wijzenbeek	Edi Lotje	04-03-1873	Culemborg
Noach-van Spier	Sophie	25-10-1880	Culemborg
Nort	Adolf Izak	21-9-1916	Culemborg
Parfumeur #	Leman Hijman	08-06-1860	Culemborg
Polen, van	Israël	30-06-1873	Culemborg
Polen, van	Izak	18-02-1872	Culemborg
Rimini-de Wilde	Rozette	15-03-1890	Culemborg
Seckl-Mautner	Sara Karoline	06-07-1876	Stresmir (CS)
Simons	Marianna Roza	7-2-1916	Culemborg
Spier, van	Aaltje	07-09-1883	Culemborg
Spier, van	Abraham	13-12-1871	Culemborg
Spier-Zwelheim	Henriëtte	27-05-1872	Hilversum
Spier, van	Abraham	01-08-1891	Culemborg
Spier, van	Abraham	28-5-1912	Culemborg
Spier, van	Abraham	9-7-1912	Culemborg
Spier, van**	Amalia	24-1-1926	Culemborg
Spier, van	Benjamin	25-10-1913	Culemborg
Spier, van	David	24-9-1910	Culemborg
Spier, van	Elias	2-12-1916	Culemborg
Spier, van**	Henriëtte	22-11-1922	Culemborg
Spier, van	Isaak Elias	26-1-1910	Culemborg
Spier, van	Isak	11-2-1905	Culemborg
Spier, van	Isak Abraham	13-11-1910	Culemborg
Spier, van	Jacob	13-12-1871	Culemborg
Spier, van	Jozef	22-01-1877	Culemborg
Spier, van	Leentje	5-6-1921	Culemborg
Spier, van	Levie	3-4-1915	Culemborg
Spier, van	Manuel	15-12-1880	Culemborg
Spier-Beem, van	Henriëtte	14-08-1910	Culemborg
Spier, van	Marcus	6-5-1910	Culemborg
Spier, van	Marcus Elias	03-10-1898	Culemborg
Spier, van	Markus	24-01-1869	Culemborg
Spier, van	Mozes	22-11-1878	Culemborg
Spier-Brommet, van	Sara	28-03-1901	Wildervank
Spier, van	Saartje	30-07-1882	Culemborg
Stibbe-Vorst	Allegonda Rosetta	27-7-1900	Culemborg
Verdoner-van Spier	Sara	30-11-1906	Culemborg
Vorst	Hartog Ruben	03-11-1876	Culemborg
Vorst	Meijer	26-09-1891	Culemborg
Vries-Wijsenbeek, de	Henriette	04-02-1874	Culemborg
Walg	Gabriel Benjamin	26-01-1868	Culemborg
Walg	Rosette	16-04-1882	Culemborg
Wijsenbeek	Adriana	03-04-1867	Culemborg
Wijsenbeek	Gabriël Isaäc	12-10-1855	Culemborg
Wijsenbeek	Johanna	27-10-1857	Culemborg
Wijsenbeek	Andries Isaac	17-12-1853	Culemborg
Wijsenbeek	Samuel Joseph	04-11-1880	Culemborg
Wijzenbeek	Bernhard David	9-7-1905	Culemborg
Wijzenbeek	Flora Henriette	21-04-1877	Culemborg
Wijzenbeek	Jacob	22-05-1899	Culemborg
Wijzenbeek	Louis Bernhard	14-5-1904	Culemborg
Wijzenbeek	Maurits	29-11-1866	Culemborg
Wilde, de	Isidor Edmond	01-02-1887	Culemborg
Winter-van Emden, de	Sara	06-02-1859	Culemborg
Wolf	Barend	13-11-1907	Culemborg
Wolf	Henriette Helena Carolina	27-10-1908	Culemborg
Woudstra-Davids	Elisabeth	23-04-1899	Culemborg
Zuiden-Lion, van	Rosetta Celina	02-06-1883	Culemborg
Zuiden-Mooij, van	Frederika	19-7-1906	Culemborg

# Zaten beiden op hetzelfde transport als Anne Frank, dat op 3 september 1944 Westerbork verliet.

** Klik hier voor klassenfoto's van Amalia en poëziealbumbijdragen van Amalia ("Malie") en Henriette ("Jet") van Spier

*Staat bij de OGS wel vermeld als omgekomen, maar dat is niet juist. Zij heeft de oorlog overleefd en woonde in Arnhem.
(Met dank aan Lucas Bruijn)