Dhr.F.W. van der Borch tot Verwolde - Oorlogsslachtoffers uit Betuwe-West

Oorlogsslachtoffers uit gemeenten Buren, Culemborg en West Betuwe
Oorlogsslachtoffers West- Betuwe
Ga naar de inhoud

Dhr.F.W. van der Borch tot Verwolde

Gemeente West Betuwe > Burgerslachtoffers > Buurmalsen
Achternaam: Borch   tot Verwolde
Tussenvoegsels: van   der
Voornamen: Frederik Wilhelm
Voorletters F.W.
Adellijke titel: Baron
Beroep Lid:    verzet
Geboorteplaats: Geldermalsen
Geboortedatum: 27-10-1919
Overlijdensplaats: Leusden
Overlijdensdatum: 29-12-1942
Begraafplaats: Gem. Begraafplaats te Vorden
Gemeente: Bronckhorst
Provincie: Gelderland
Vak: A
Nummer: 1
De ouders van Fredrik waren de burgemeester van Buurmalsen Frederik  Wilhelm Baron van der Borch  tot Verwolde (*1877-1973) uit Vorden en Anna Josephine Thérese Maris (*1895-1977)  uit Amersfoort. Ze  trouwden op 29 november 1917 te Breda. Ze kregen samen de volgende kinderen:  Anna Thérése (*Geldermalsen 1918) trouwde in 1941 in Buurmalsen met Culemborger  Daniel van Hoytema, Frederik Wilhelm  (*Geldermalsen 1919-1942), Marguerite (Buurmalsen*1921-Tiel 2004),  Willem Philippe  (Buurmalsen (*1924-1953).
Het gezin woonde vanaf augustus 1920 in  Buurmalsen op B64.

'Fred' van der Borch tot Verwolde (Bron: Huis  Verwolde-Laren (Gld.)

Op 30 januari 1939 vertrok Frederik naar Amersfoort.
Zijn vader bleef in functie tot 1 juli 1944, toen werd hij  door de Duitsers afgezet. De pro-Duitse  J.F. Remmert, tevens burgemeester van  Geldermalsen, volgde hem op.
Frederik jr. maakte samen met J.W.H. Huijbers uit Geldermalsen deel uit van para-militaire verzetsgroep "Leeuwengarde" uit Rotterdam e.o.
Het illegale blad Vrij Nederland, inspireerde Masselman tot het organiseren  van deze para-militaire verzetsgroep. Hij gaf het de luisterrijke naam:  Nederlandsche Oranje Vrijschaar de "Leeuwengarde". Masselman (zie foto) had voor de   Leeuwengarde een militaire opbouw ontworpen, met zichzelf als "Algemeen Militair Commandant" aan het hoofd. De Leeuwengarde moest georganiseerd  worden in bataljons, vendels c.q.districten, corpsen en brigades, onder commando van respectievelijk bataljonschefs, vendel- c.q.   districtscommandanten, majoor-corpsvoerders en brigadiers. De vendels c.q.   districten moesten elk bestaan uit vijf corpsen, onderverdeeld in elk vier   brigades van elk twaalf Gardisten; de majoor-corpsvoerders wezen ieder de   vier   mannen aan die de brigades moesten samenstellen, waarover zij dan als   brigadier de leiding zouden krijgen. Verder werd bepaald dat uit elk vendel c.q. district een kernploeg van ca. 50 man geselecteerd moest worden, "storm-sectie"   genaamd. Deze "storm-sectie" zou een bijzondere taak te vervullen hebben en   moest daartoe steeds beschikbaar zijn. Uit deze "sectie" moest vervolgens   een "Bijzondere Geheime Dienst (B.G.D.)" worden samengesteld, bestaande uit   maximaal 15 man die opsporingswerk moesten verrichten, alsmede alle   werkzaamheden in verband met den dagelijkschen dienst. Alle andere leden   (buiten de leden der B.G.D.) dienden tot nader order non-actief te blijven,   maar hadden wel de plicht, waar mogelijk, Gardisten te werven.
Om leden te werven voor zijn verzetsgroep, vervaardigde Masselman in   november 1940, 200 wervingspamfletten die hij verspreidde onder vrienden en   kennissen. Het opschrift luidde: Hoofdkwartier der Nederlandsche Oranje Vrijschaar de "Leeuwengarde". "Wie de moed heeft, volge mij!". Hierna werd   de doelstelling van "zijn" organisatie uiteengezet. In de eerste plaats:   steun aan een Engelsche invasie in Nederland in de bereidheid vaderland en   volk gewapenderhand vrij te vechten. En vervolgens "de volledige   vernietiging en uitroeiing van het nazisme en van de N.S.B.-ers, zodra de bezetter door de Engelschen bloedig teruggeslagen is". Het was de taak der   Leeuwengardisten de bezetter met alle middelen te bestrijden, in het  bijzonder met sabotage en spionage. De activiteiten van de Leeuwengarde  werden georganiseerd in vier groepen:
1) het aanleggen van persoonslijsten   voor "de dag der wrake" en het verspreiden van vlugschriften en geruchten.
2) de vervaardiging van vlugschriften.
3) het werven van "Gardisten" en het   vergaren van spionagemateriaal.
4) het bijeen brengen van wapens.
Over heel Nederland moest de Leeuwengarde zijn leden krijgen, waarbij   voormalige militairen en politiemensen de voorkeur genoten. In zijn dagboek   werkte Masselman alvast het actiepunt sabotage" uit. Ortskommandanturen,   munitie-opslagplaatsen en militaire hospitalen moesten worden aangevallen en   telefoonleidingen moesten worden vernield. Op papier grote plannen. Eén van   de eersten die toetraden tot de Leeuwengarde was Andries Stemerding   (1921-1942). De beide mannen kenden elkaar al van voor de oorlog, mogelijk   uit de Marinekustwacht. Andries Stemerding werd benoemd tot "bataljonschef"   van Rotterdam, een functie die hij vervulde tot mei 1941. Stemerding wierf   zo'n 10 à 20 leden.
En zo kwam eind 1940 De Leeuwengarde tot stand in Rotterdam en   Overschie (een randgemeente die in augustus 1941 aan Rotterdam werd   toegevoegd). In het voorjaar van 1941 traden toe tot de Leeuwengarde, Gerrit   van As (1902-1942) uit Overschie en zijn broer Pieter van As (1899-1942) uit   Rotterdam. Gerrit van As volgde al in mei 1941 Stemerding op als   "bataljonschef" van Rotterdam en Overschie. Onder zijn leiding nam het   aantal Leeuwengardisten toe (in de periode voorjaar tot en met najaar 1941).
Pieter van As had (met hulp van anderen) zelf vanaf het najaar van 1940 een   verzetsgroep opgericht. Deze groep trad eveneens tot de Leeuwengarde toe.   Naast de Rotterdamse en Overschiese afdeling ontstond in september 1942 ook   een afdeling in Arnhem, geleid door een kennis van Stemerding, F.M. van den   Acker (1917-1942). Aanvankelijk had Van den Acker vrijwillig als schipper in   Duitsland gewerkt. In augustus 1941 hielp Stemerding hem in Nederland aan   een baan en als tegenprestatie richtte Van den Acker een afdeling van de   Leeuwengarde op in Arnhem. Van den Acker stond via Stemerding en G. van As   in contact met "commandeur" Masselman van de Leeuwengarde. Stemerding en G.   van As waren de enigen die persoonlijk contact hadden met Masselman. De   overige gardisten kenden "Commandeur Ph.W.M." alleen schriftelijk als hun   leider. De Leeuwengarde was voornamelijk een Rotterdamse organisatie en in   mindere mate een Arnhemse. In totaal had De Leeuwengarde hooguit ongeveer   100 leden.
In Amsterdam was in 1938 een wandelclub naar militair model opgericht,het "Nederlandsch  Oranje Wandel-Corps" (N.O.W.C.). In de zomer van 1940 namen twee leden,D.J.  Saarloos en C.J. Oostendorp het initiatief uit deze wandelclub een verzetsgroep  op te richten die zich vooral moest gaan toeleggen op sabotage. Slechts 10 leden  waren bereid hieraan mee te werken. De afkorting N.O.W.C. bleef gehandhaaft,  maar met een andere betekenis: Nederlandsch Oranje Weerbaarheids-Corps, "De  Geuzen". Er was ook een Vlaardingse "Geuzen" verzetsgroep, maar beide groepen  hadden niets met elkaar te maken. De Geuzen kregen hun leden in Amsterdam en omstreken. D.J. Saarloos werd commandant van de groep en het hoofdkwartier werd  gevestigd in een grote kelder onder een garage aan de Middenweg in Amsterdam. De Geuzen stelden zich ten doel: "Herstel van vrij Nederland onder de constitutionele monarchie van het Huis van Oranje Nassau" en het bevorderen van  dit doel met alle ten dienste staande middelen. Onder leiding van Saarloos  verwierven zij onder meer een complete telegrafie-installatie, vuurwapens en  explosieven.
Begin 1941 kwam Oostendorp in contact met Masselman, die hij verder in verbinding bracht met Geuzencommandant Saarloos. Er volgden enkele besprekingen tussen Saarloos en Masselman om te zien of een fusie tussen beide groepen mogelijk was. Er waren grote  verschillen in geloof en politieke richting. De aanhang van de Geuzen was  overwegend orthodox-protestants, terwijl de Leeuwengarde een aanhang had van vooral socialistische arbeiders. Saarloos en Masselman besloten begin maart 1941 tot samenwerking over te gaan. Door Masselman werd tegenover zijn mede-Gardisten gesproken van een fusie, doch in de praktijk  was daar echter geen sprake van. Beide groepen bleven geheel zelfstandig  bestaan. Ten tijde van de "fusie" in maart 1941 telde de Leeuwengarde slechts  een handjevol leden. De omvang van de groep nam pas toe in de loop van 1941. Een  imposant aandoende "fusie" wekt algauw de indruk van een omvangrijk  samenwerkingsverband. Heel aannemelijk is dat ook Masselman zijn bedoeling geweest, maar wat nu precies de samenwerking tussen beide groepen  inhield is niet helemaal duidelijk. Er zijn wel aanwijzingen dat beide groepen  sabotagematerialen en recepten voor springstoffen hebben uitgewisseld en dat ze  gezamenlijk plannen voor acties hebben ontwikkeld. Mocht er een samenwerking  zijn geweest, dan is deze niet van lange duur geweest, want in maart 1941 werd  De Geuzen opgerold, waarbij 50 arrestaties werden verricht. Commandant Saarloos  wist te ontkomen.
De activiteiten van de Leeuwengarde lagen vooral op het vlak van sabotage en  spionage. Stemerding en G. van As kregen omstreeks het voorjaar van 1941 van
Masselman de opdracht een speciale sabotagegroep op te richten. Naar de leden ging een  oproep uit zich te voorzien van boksbeugels, ploertendoders en staven. Verder  werden vuurwapens, munitie, granaten en messen verworven.
Masselman werd op 21 augustus 1941 gearresteerd op zijn werk in Amersfoort door drie of  vier man van de Sicherheitspolizei uit Amsterdam onder leiding van de latere "kriminalsekretär"  F.C. Viebahn. De achtergronden van zijn arrestatie zijn tot op heden nog niet  opgehelderd, er zijn wel vermoedens. G. van As nam de leiding van de  Leeuwengarde over. In september 1941 trad de chemiestudent Gerard Tuynenburg  Muys toe tot de Leeuwengarde. Hij ging zich bezighouden met de aanmaak van  termietbommen en ampullen met een licht ontvlambare vloeistof. In het najaar van  1941 werd een aantal door Tuynenburg Muys vervaardigde brandbommen aan enkele  Leeuwengardisten ter hand gesteld. Zij voerden er tweemaal een sabotageaanslag  mee uit. De eerste aanslag, op 20 oktober 1941, gold een Schnellboot van de  Kriegsmarine op de werf Gusto in Schiedam. De brandbom werd echter ontdekt en  toen deze vervolgens (per ongeluk) toch ontbrandde, kon het vuur snel worden  gedoofd. Op 10 november 1941 volgde (weer bij Gusto) een tweede poging van  dezelfde aard. Ook deze keer werd de brandbom ontdekt. Verder werd er op het  station Delftsche Poort door Leeuwengardisten gaten geboord in goederenwagons  met los graan, die richting Duitsland gingen.

Naast sabotage richtte de Leeuwengarde zich ook op spionage. Masselman nam hierin de initiatieven en gaf hiervoor instructies. Stafbesprekingen werden  gevoerd met Stemerding en G. van As. Masselman toonde aan G. van As een landkaart van Nederland waarop met gekleurde  speldenknoppen die punten waren aangegeven die bij een Engelse invasie door de  Leeuwengarde bezet moesten worden. Via G. van As ontving Masselman onder andere gegevens over de ligging van mijnenvegers, onderzeeërs, rijnaken en  tankschepen in de Rotterdamse havens, evenals gegevens over de locaties van  afweergeschut, zoeklichten en onderkomens van de Wehrmacht. Ook verstrekte Van  As tientallen foto's van allerlei strategische objecten. Van Stemerding ontving een havenplan van Rotterdam, waarop de munitiedepots waren aangegeven, opdat de  Engelsen deze zouden kunnen bombarderen. Ook Van den Acker (van de Arnhemse  tak), leverde via Stemerding en G. van As spionagemateriaal. Wat er met dit  materiaal gebeurde is niet duidelijk. Het bereikte Engeland in ieder geval niet.
In de loop van 1941 had het "Hoofdkwartier" al bepaald dat de leden van de  Leeuwengarde door middel van een duplo-kaartsysteem geregistreerd moesten  worden. Of dat toen ook gebeurde is, is niet aannemelijk. Begin 1942 drong P.  van As er bij zijn mede-gardist, de politieman Kion, op aan om een kaartsysteem  van de leden aan te leggen. Kion was hier om veiligheidsredenen op tegen. Van As  zette zijn zin door, maar stemde er wel mee in dat Kion en de door hem verworven  leden buiten het registratiesysteem zouden worden gehouden. Van As liet de lijst  nu door een andere politieman samenstellen, Izaak Daane. Kion schreef hierover  in 1946, dat Daane voor het vervoer van en het bij zich hebben van vuurwapens  slechts een kleine 14 dagen in Scheveningen had vastgezeten en daarna weer op  vrije voeten was gesteld. Dat stond Kion niet aan. Hij voorzag de ondergang van  de Leeuwengarde, maar werd niet serieus genomen. Op 9 april 1942 werden ca. 30  personen van de Leeuwengarde gearresteerd. De arrestaties waren al eerder  begonnen en hadden ook nadien nog plaats, ten minste tot in juni 1942. Eind  september (mogelijk eerder) waren de Duitsers op de hoogte van de Leeuwengarde  en de leidende rol van Masselman daarin. Een maand later had de Sicherheitspolizei een exemplaar van het  wervingspamflet weten te bemachtigen en wist men informatie aan de groep te  onttrekken betreffende sabotageaanslagen e.d. Wellicht waren op dat moment (eind  oktober 1941) al handlangers van de Sipo, de Leeuwengarde binnengedrongen. De  provocateurs die voor de Sipo de Leeuwengarde waren binnengedrongen (dan wel  Gardisten die door de Sipo tot verraad waren gebracht), leverden de groep onder  meer wat wapens en sabotagemateriaal. Ook werkten zij mee aan  spionageactiviteiten om zo binnen de groep vertrouwen te winnen, deze vervolgens  in kaart te brengen en om de leden van de groep zo juridisch te kunnen belasten.  Voor zover valt na te gaan was Daane de belangrijkste provocateur, die zowel in  de Arnhemse als de Rotterdamse tak van de Leeuwengarde actief was. Op 6 maart  1942 reed Daane en Huijbers vanuit Arnhem naar  Utrecht, waar zij prompt door de Sipo werd ingerekend. Dit was na een half jaar  de tweede arrestatie binnen de Leeuwengarde. Op 31 maart 1942 werden G. van As  en B. Veenstra gearresteerd. De op 9 april 1942 gearresteerde Leeuwengardisten  werden merendeels eerst naar de Sipo-Dienststelle aan de Heemraadsingel  gebracht. Diezelfde middag nog werden alle arrestanten afgevoerd naar de  Scheveningse Strafgevangenis "Het Oranjehotel". Van de Leeuwengarde werden ruim  80 personen gearresteerd, van wie er 35 al snel weer werden vrijgelaten; tegen  de overigen bleven verdenkingen bestaan. Tegen 32 personen werd een proces  gevoerd; 16 andere verdachten werden meteen naar een concentratiekamp gezonden.
Op 18 juli wordt  ds Kars met 364 anderen op transport  gesteld naar Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort (PDA).

Op 13  november worden zij naar de Utrechtse  Weermachtsgevangenis overgebracht. Drie dagen daarna begint "Leeuwengarde-proces" . Tijdens  de verhoren leggen de Duitsers een dossier aan van 82 bladzijden.
Het proces had plaats van 16 tot en met 27 november 1942 in het Huis van  Bewaring aan de Gansstraat te Utrecht. Tegen 11 personen werden onvoldoende  gronden voor een veroordeling gevonden, al bleef men van hun deelname aan een  "terroristische" organisatie overtuigd. Zij werden als "Nacht und Nebel"-  gevangen uit het proces geloosd en zonder veroordeling afgevoerd naar  concentratiekampen. "Nacht und Nebel"- gevangenen wil zeggen, dat zij spoorloos  verdwenen, zonder dat berichten over hun lot werden verstrekt of enig ander  contact met de buitenwereld werd toegestaan. Tegen de overige 21 werd op 27  november 1942 de doodstraf uitgesproken, wegens sabotage, spionage,  hulpverlening aan de vijand en verboden wapenbezit.

Op 21 december 1942 werd door de bevelhebber der Wehrmacht, generaal  Christiansen aan acht van de éénentwintig ter dood veroordeelden gratie  verleend; zij kregen 15 jaar tuchthuis. De overige dertien werden op 29 december  1942 naar andere cellen overgebracht, waar zij rond 11 uur te horen kregen, dat  zij 's middags geëxecuteerd zouden worden. Een van de ter dood veroordeelden was  dominee J. Kars, predikant in Kralingscheveer. Hij heeft met zijn lotgenoten het  Avondmaal gehouden. Masselman,  buitenkerkelijk maar wel gelovig, heeft bij hem belijdenis gedaan.
Op 29 december wordt de hele groep veroordeelden in gesloten  vrachtauto's naar de Leusderheide vervoerd. Dit waren: Frederik Wilhelm van der Borch tot Verwolde, Faas, Kars, Noordijk,  Surquin, Stemerding, de broers Van As, Veenstra, Aubert, dominee Kars, Van den Acker, Martinus Huijbers  en Flip Masselman.
Op de  Leusderheide staat een huis met achter in de tuin een hoge stenen muur. Die  middag hoort de bewoner van het huis vrachtauto's aankomen. Hij weet achter  enkele bosjes te kruipen waar hij alles kan zien wat zich zal gaan afspelen.
Om 14.00 uur worden alle  ter dood veroordeelden achter de muur in een rij opgesteld. Ds. Kars is de  laatste. Als de moordenaars zich opstellen om hun lugubere werk uit te voeren,  roept Kars zijn vrienden bemoedigende woorden toe en gaat daarna het Wilhelmus  zingen. Eén voor één worden zij gefusilleerd. Kars zingt totdat ook hij -als  laatste -wordt getroffen en zijn mond voor altijd zwijgt. De onbekende  toeschouwer blijft kijken. De Duitsers begraven hun slachtoffers ter plaatse. Op 6 januari 1943 krijgt de  familie Kars bericht dat het vonnis is uitgevoerd.

Wanneer de bevrijding in mei 1945 een feit is, komt men via bovengenoemde  toeschouwer er achter waar de vermoorde Leeuwegardisten begraven zijn.
In oktober 1945, werden de stoffelijke resten blootgelegd in één van de 33  massagraven in de omgeving van Kamp Amersfoort. Na identificatie door zijn broer  vonden de stoffelijke resten van Flip Masselman op 10 december 1945 een eeuwige rustplaats op de Algemene Begraafplaats te Zeist. Naast hem ligt begraven zijn grote vriend en medegardist Andries Stemerding.

Bron: http://www.familieboekvanelisa.nl/de%20Leeuwengarde%20deel%201.html
Schrifelijke toestemming hiervoor.

Frederik is herbegraven in het familiegraf van familie Van der Borch tot Verwolde te Vorden, vak A, nr. 1.



Deze  bekendmaking stond pas in De Teisterbander van 31 juli 1943  
Terug naar de inhoud